خدمت و محنت شعار اشترست *** صبر و استقلال كار اشتر است

گام او در راه كم غوفاستي *** كاروان را زورق صحراستي

نقش پايش قسمت هر بيشه اي *** كم خور و كم خواب و مخنت پيشه اي

مست زير بار محمل مي رود *** پاي كوبان سوي منزل مي رود

سر خود از كيفيت رفتار خويش *** در سفر صابرتر از اسوار خويش

تو هم از بار فرائض سرمتاب *** برخوري از عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآب

دراطاعت كوش اي غفلت شعار *** مي شود از چبر پيدا اختيار

ناكس از فرمان پذيري كس شود *** آتش ار باشد ز طغيان خس شود

هر كه تسخير مه و پروين كند *** خويش را زنجيري آئين كند

باد را زندان گل خوشبو كند *** قيد بو را نافه آهو كند

مي زند اختر سوي منزل قدم *** پيشِ آئيني سر تسليم خم

سبزه بر دين نمو روئيده است *** پايمال ازترك آن گرديده است

لاله پيهم سوختن قانون او *** بر جهد اندر رگ او خون او

قطره ها درياست از آئين وصل *** ذرّه ها صحراست از آئين وصل

باطن هر شئ زآئيني قوي *** تو چرا غافل ازاين سامان روي

باز اي آزاد دستور قديم *** زينت پاكن همان زنجير سيم

شكوه سنج سختي آئين مشو *** از حدود مصطفي بيرون مشو

اينك كه فضاي سياسي زمان حضرت سجاد تا حدي روشن گرديد، بخوبي متوجه مي شويم كه چرا آن حضرت قيام نكرد؟ زيرا با رعب و اختناق شديدي كه در جامعه حكمفرما شده بود و با كنترل و تسلط شديدي كه حكومت جبار اموي بر قرار ساخته بود، هر گونه جنبش و حركت مسلحانه پيشاپيش محكوم به شكست بود و كوچكترين حركت از ديد جاسوسان حكومت اموي پنهان نمي ماند ؛ چنانكه روزي جاسوس عبدالملك در مدينه، به وي گزارش داد: علي بن الحسين كنيزي داشته، او را آزاد كرده و سپس وي را تزويج نموده است.



عبدالملك طي نامه اي كه به امام نوشت، اين كار او را براي آن حضرت نقص شمرد و اعتراض كرد كه چرا حضرت با يكي از افراد همشأن خود از قريش وصلت نكرده است؟!



امام در پاسخ وي نوشت: بزرگتر و بالاتر از پيامبر كسي نبود، او كنيز و زن (مطلقه)برده خود را به همسري گرفت. خداوند هر پستي اي را با اسلام بالا برد، هر نقصي را با آن كامل ساخت و هر لئيمي را در پرتو آن كريم ساخت، و پس هيچ فرد مسلماني پست نيست و پستي اي جز پستي جاهليت نمي باشد.(26)



عبدالملك با اين كار مي خواست به امام هشدار بدهد كه همه كارهاي او -حتي امور داخلي و شخصي او - را زير نظر دارد! در چنين شرائطي حركت انقلابي چگونه امكان داشت؟ گويا امام سجاد با درك اين شرائط تلخ و ناگوار بود كه دعاي خود به پيشگاه خدا عرض مي كرد:



«چه بسا دشمني كه شمشير عداوتش را بر ضد من آخته، دم تيغش را براي ضربه زدن بر من تيز كرده و سرنيزه اش را به قصد جان من تيز ساخته است، زهرهاي جانكاهش را براي كام من در جام فرو ريخته و مرا آماج تيرهاي خويش قرار داده و چشم مراقبتش براي كنترل من نخفته است، و مصصم است كه به من گزند برساند و تلخابه مرارت خود را به من بنوشاند!



خدايا ناتوانيم را از تحمل گرفتاريها و رنجهاي گران، عجزم را از شكست دادن آن كه آهنگ جنگ با من كرده، تنهاييم را در برابر فزوني كساني كه با من دشمني نموده و براي گرفتار كردنم در كمين نشسته اند، در نظر گرفتي و به ياريم آغاز كردي و به من نيرو بخشيدي» (27)