و الحمدلله الذي دلنا علي التوبه التي لم نفدها الا من فضله ، فلو لم نعتدد من فضله الا بها لقد حسن بلائه عندنا و جل احسانه الينا و جسم فضله علينا . حمد خدايي را سزد كه ما را به بازگشت به سوي خود هدايت فرمود و دستيابي به توبه ، فقط به وسيله فضل او ميسور است . و اگر ما به جز توبه ساير نعمت هاي او را به شمار نياوريم ، احسان او بر ما تمام است و نعمت و فضلش بزرگ !

شرح :

در آخر فراز بيست و يكم امام عليه السلام فرمود : خداي متعال ما را به عقوبت امور خلاف مبتلا نساخته ، بلكه در انتظار برگشت و توبه ما است . در اين فراز نيز امام سجاد عليه السلام راهنمايي به توبه را يكي از كرامت هاي الهي و نشانه بنده پيروي و عطوفت او بر بندگان قرار داده و آن چنان آن را مهم دانسته است كه فرموده : اگر در بين همه نعمت هاي الهي تنها خداي متعال بندگان خود را به آن نعمت مفتخر مي فرمود، براي او كافي و براي احسان او تمام بود.

نكته اين مساءله هم پيدا است ، زيرا گناه شوم ترين و كثيف ترين آلودگي است كه دامن پاك انسانيت را آلوده كرده و او را از مرتبه ملك بودن به حضيض ‍ حيوانيت مي كشاند؛ به طوري كه شايستگي نجات را به تدريج از دست مي دهد و به طور جاويد در عذاب مي ماند و در گستره هستي آن چنان ضايع مي شود كه نه تنها در سراسر نظام آخرتي ، بلكه در زندگي دنيايي خود نيز هيچ گونه موفقيت و موقعيت مناسبي پيدا نمي نمايد. لذا تنها توبه است كه چون اكسير اعظمي مي تواند زنگارهاي گناه - كه چهره قلب را تار و ظلماني كرده - زدوده و چهره شفاف روح الهي انسان را از پس مجموعه حجب به طور شفاف و نوراني متجلي كند و او را دوباره به حيات معنوي خود - كه حيات جاويدان انساني است - باز گرداند و مجددا به آمادگي اشراق انوار هدايت بر چهره جان كمك نمايد. لذا از امام باقر عليه السلام منقول است كه فرمود : التائب من الذنب كمن لاذنب له (272) و امير مؤ منان عليه السلام فرمود : لا شفيع اءنجح من التوبه : (273) هرگز شفيعي موفق تر از توبه نيست .

پس مي توانيم بگوييم قبول توبه از حضرت حق - جل و علا - اعطاي زندگاني دوباره به افرادي است كه همه نعمت هاي خود را از دست داده و در دركات بوالهوسي غرق گرديده اند و در باتلاق ضررها و صدمه هاي فراوان طغيان فرو رفته اند. توبه باعث بازيافت دوباره ايشان است و استعداد حركت به طرف تكامل را براي اينان به ارمغان مي آورد و به همين جهت است كه در قرآن كريم فرموده : ان الله يحب التوابين و ان الله بحب المتطهرين (274) و از ذيل آيه معلوم مي شود كه توبه تطهير از آلودگي ها و ناپاكي هاست و پاكيزگي توبه ، در حد طهارت قبل از گناه عصيان است ؛ طهارت توبه طهارت از خباثت باطني و قذارت هاي روحي است .

فما هكذا كانت سنته في التوبه لمن كان قبلنا، لقد وضع عنا ما لا طاقه لنا به ، و لم يكلفنا الا وسعا، و لم يجشمنا الا يسرا، و لم يدع لاءحد منا حجه و لا عذرا، فالهالك منا من هلك عليه ، و السعيد منا من رغب اليه در امت هاي گذشته سنت الهي بر قبول توبه نبود اما منت گذارد و از ما مجازات فوق طاعت را برداشت و تكاليف را در حد وسع و طاقت ما قرار داد و بر ما آسان گرفت ، ولي هيچ گونه عذر و بهانه اي را براي ما باقي نگذاشت . و آن كه زيانكار است طغيان گري است كه در هلاكت خود قدم برداشته و خوشبخت آن كه در خط فرمان اوست !