حمدا يضي ء لنا به ظلمات البرزخ و يسهل علينا به سبيل المبعث و يشرف به منازلنا عند مواقف الاشهاد يوم تجزي كل نفس بما كسبت و هم لا يظلمون ، يوم لا يغني مولي عن مولي شيئا و لا هم ينصرون . و خداي تعالي را چنان حمدي مي كنيم كه بدان وسيله تاريكي عالم برزخ را بر ما روشن سازد و راه ورود به قيامت را آسان نمايد و منازل وقوف در محضر حضرت حق را، در روزي كه جز عمل انسان جزاي ديگري در آن جا نيست ، به كرامت محل و شرافت موقف تيديل فرمايد؛ روزي كه هيچ دوستي نتواند به دوست خود ياري رساند و از ناحيه غير خدا به احدي كمكي ميسور نيست .

شرح :

امام عليه السلام در چندين فراز از اين دعا خداي متعال را حمد فرموده و براي هر حمدي ، اثري را مترتب فرموده است كه از آن جمله ، نورانيت عالم برزخ مي باشد. ما بايد زمينه پذيرش اين واقعيت را پيدا كنيم كه به زودي زندگي طبيعي اين عالم تبديل به عالمي مي شود كه طور ديگري است و از سنخ عالم ملكوت است . آنچه آن عالم را ساخته و پرداخته ، مجموعه رفتارها، كردارها و اخلاق ما است . در قرآن كريم و روايات از آن عالم ، به برزخ - كه به معني حد وسط و ميانگين است - تعبير شده ، زيرا آن عالم از آن نظر كه داراي بعد و مقدار است شبيه به عالم ماده بوده ، و از آن جهت كه فاقد ماده و جرميت است به عالم مجردات ملحق مي شود و بدين جهت ، آن را برزخ بين مجرد و ماده ناميده اند. آن عالم براي گنهكاران و غفلت زدگان ، ظلماني و تاريك و وحشت آور است ، ولي براي انسان هاي الهي و خدايي ، روشن و پر لذت مي باشد. و لذا خداوند متعال در قرآن كريم فرموده اند : حتي اذا جاء احدهم الموت ، قال رب ارجعون لعلي اعمل صالحا فيما تركت كلا انها كلمه هو قائلها و من ورائهم برزخ الهي يوم يبعثون . (261) جالب آن است كه امام عليه السلام صريحا بدين نكته كه شكرگزاري نعم الهي و دوري از كفران رحمت هاي الهي يكي از آن هاست . حضرت اشاره به نكته ديگري هم فرموده و آن اين كه روشنايي عالم برزخ ، راه قيامت كبري را آسان و منزلت انساني را در منازل آخرت به كرامت و شرافت متصف مي گرداند.

امام عليه السلام ، آن گاه به نكته ديگري اشاره مي كنند و آن اين كه حساب و كتاب و جزاي قيامت ، به گونه اي است كه هرگز ظلم بردار نيست و ميزان در آن عالم بسيار دقيق است ؛ در قرآن كريم آمده است : و لا يظلمون فتيلا؛ پس ‍ كمترين مقدار ظلم در آن عالم نيست ، زيرا سازنده آخرت ما تنها اعمال و رفتار خود ماست . در حقيقت ، ما به خود كرده ها مي رسيم ؛ درست همانند روز امتحان كه دانشجو جزاي كار و كوشش يا ولنگاري و تنبلي خود نسبت به وظايفش را مي يابد، تا هيچ كس را جز خود سرزنش و توبيخ و يا تعريف و تحسين نكند. لذا هر مقدار نسبت به وظايف خود بي اعتنا باشد، آن روز براي او دردناك تر است و مي داند كه اين عقب ماندگي ، مربوط به كار شخصي خود اوست و ربطي به سؤ ال كننده ندارد. هم چنين موفقيت وي نيز چكيده مجموعه فعاليت ها و تلاش هايش مي باشد.

پس روز قيامت صحنه بروز و ظهور مجموعه اعمال و رفتاري است كه انسان در تمام عمر به جاي آورده است و از اين روي ، ظلم در آن روز به هيچ وجه معني ندارد؛ چنان كه در آيه كريمه فمن يعمل مثقال ذره خيرا يره و من يعمل مثقال ذره شرا يره (262) آمده است . پس در آخرت ، خود عمل جزاست و در اين آيه قرينه اي موجود نيست كه دلالت بر رؤ يت جزاي عمل داشته باشد، بلكه تصريح به خود عمل است كه تبلور يافته ؛ چه در عذاب و چه در ثواب !