اين بحث را با اين سؤ ال آغاز مي كنيم كه آيا دعا امري ضروري و لازم است ؟

جواب اين است كه آيه كريمه قل ما يعبوا بكم ربي لولا دعاؤ كم : (12) اي رسول ما، به امت بگو كه اگر دعاهاي شما نبود؛ خدا به شما توجه نمي كرد، ناظر به همين معنا است ؛ يعني دعا يگانه را ارتباط بندگان با مبداء بوده و تنها وسيله اي است كه خداي متعال براي ارتباط با خود مقرر فرموده است ؛ به عبارت ديگر، مجموعه ادعيه ماءثوره (نقل شده از معصومين ) رابطه اي ميان خلق و خالق برقرار مي كند كه اگر اين ارتباط و توجه به مبداء نباشد، خداي منان عنايت خاصه خود را قطع خواهد فرمود. در اين صورت ، بندگان استعداد پذيرش اين عنايت را از دست داده و مقتضاي رحمت الهي را از كف مي دهند.

قرآن كريم اين حالت را نوعي استكبار مي داند، آن هم از موجودي كه تكوينا هيچ حيثيتي جز حيثيت ربط و بندگي ندارد : و قال ربكم ادعوني استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتي سيدخلون جهنم داخرين : (13) و خداي شما فرمود كه مرا با خلوص دل بخوانيد تا دعاي شما را مستجاب كنم . و آنان كه از دعا و عبادت من اعراض و سركشي كنند، زود به ذلت و خواري در دوزخ وارد شوند. البته از چنين موجودي اين حالت بسيار قبيح ، و وقاحت و زشتي آن غير قابل وصف مي باشد، به طوري كه حضرت ربوبي - جل و علا - با صراحت اعلام فرموده كه چنين افرادي مورد بي اعتنايي و قطع مراحم مبداء متعال هستند.

در نتيجه ، از مجموعه اين آيات مي توان فهميد كه چرا قرآن كريم با تعبيرات مختلف انسان را به دعا دعوت نموده است ؛ به طور مثال آيه ان الذين يستكبرون عن عبادتي سيدخلون جهنم داخرين و آيات ديگري كه به اين مساءله مهم اشاره كرده و به عاقبت ناگوار ترك دعا پرداخته اند، از جمله آيه و اءنيبوا الي ربكم و اءسلموا له من قبل اءن ياءتيكم العذاب ثم لا تنصرون : (14) و متذكر نشوند مگر آنان كه دائما رو به خدا دارند و آيه و يهدي اليه من ينيب : (15) و خداوند هر كه را كه به تضرع و دعا به بارگاه او باز آيد، هدايت مي نمايد و آيه و ما يتذكر الامن ينيب : (16) و متذكر نشوند مگر آنان كه دائما رو به خدا دارند و آيه و الذين اجتنبوا الطاغوت اءن يعبدوها و اءنابوا الي الله لهم البشري : (17) و آنان كه از پرستش طاغوت دوري جستند و به درگاه خدا با توبه و انابه بازگشتند، آن ها را بشارت و مژده رحمت است . ملاحظه در اين آيات بيانگر دو مساءله است : يكي حلول عذاب و وعيدهاي سخت در ترك دعا و ديگري هدايت و رشد و عنايت فوق العاده در اثر مبادرت به آن .

در اين زمينه ، روايات بسياري در محجه البيضاء، بحار الانوار و كافي آمده است كه آن چنان به همه جوانب رسيده و تمام نكات را ذكر كرده اند كه به راستي براي هيچ گرفتار و درمانده اي عذري باقي نمي ماند.

در محجه البيضاء از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه ان عندالله منزله لا تنال الا بمساءله : در نزد خداوند مقامي هست كه فقط به واسطه دعا مي توان به آن رسيد. (18)

از امام علي عليه السلام نيز نقل شده است كه ادفعوا امواج البلاء بالدعاء : (19) امواج بلاها را به وسيله دعا از خود دور كنيد.