بازگشت

كتاب


كتاب، يا مصدر (نوشتن) است كه به معناي اسم مفعول (مكتوب) و از روي مبالغه به كار مي رود، مانند كاربرد خلق (آفريدن و آفرينش) در معناي مخلوق. و ممكن است گفته شود اساسا وزن فعال براي معني مفعول بنا شده است، مانند لباس كه به معناي ملبوس (پوشش انسان) است. همچنين بايد دانست كه كتاب از ريشه ي «كتب» به معناي ضميمه كردن و چيدن است كه در اين جا «چيدن حروف و كلمات، به نحو حساب شده در كنار هم» مورد نظر است، كه كلام مكتوب را تشكيل مي دهد. ر.ك. رياض السالكين، ج 5، ص 405.

اين نام مبارك غالبا به صورت معناي اضافي؛ مي آيد يعني اضافه ي به اسم جلاله الله: كتاب الله [1] و يا ضميرهايي كه به ذات اقدس الهي برمي گردد. مانند كتابك و كتابنا، و يا تعابير ديگري كه به نحوي نشأت گرفتن از ذات و يا تعلق به آن ذات مقدس را مي رساند. مانند: «هذا كتاب انزلناه...» [2] و يا با «ال» تعريف مي آيد كه آن نيز نشانه ي معروفيت آن به عنوان «كتاب هدايت خداوند» مي باشد: «ذلك الكتاب لا ريب فيه هدي...» [3] .

ظاهرا، لفظ «كتاب» پس از واژه ي «قرآن» بيش از هر كلمه ي ديگري درباره ي قرآن به كار رفته است. اسم «كتاب» در قرآن، گاهي به صورت مفرد، گاهي در تركيب اضافي «كتاب الله» (نوشته خدا) [4] و گاه همراه با اوصاف خاصي مانند: «كتاب مبين» (نوشته روشن) [5] «كتاب حكيم» (نوشته محكم يا حكيمانه) [6] و «كتاب مبين» (كتاب روشني بخش) [7] و غير اين ها [8] آمده است.

برخلاف نام «قرآن» - كه اختصاصي به كتاب آسماني پيامبر ما صلي الله عليه و آله و سلم دارد - لفظ كتاب در قرآن مكررا براي كتاب هاي آسماني پشين نيز به كار رفته است. [9] .


پاورقي

[1] از جمله: حديث ثقلين: اني تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتي... و نيز: نهج البلاغه، ط 191: كتاب الله بين اظهركم ناطق لا يعي لسانه، نهج البلاغه، ط 192: كتاب الله تبصرون به و تنطقون به....

[2] انعام / 92.

[3] بقره / 2.

[4] انفال / 75.

[5] مائده / 15.

[6] لقمان / 2.

[7] فاطر / 25.

[8] ر. ك. سيري در علوم قرآن، يعقوب جعفري، ص 17.

[9] لفظ كتاب بالغ بر 230 بار در قرآن به كار رفته كه نزديك به ثلث آن (حدود 70 بار) منظور قرآن مي باشد. بدين ترتيب مي توان گفت كه در قرآن نام «كتاب» تقريبا معادل (كمي) نام «قرآن» درباره اين كتاب مقدس به كار رفته است.