بي ترديد يكي از راه هاي شناسايي گسترده تر و ژرف تر قرآن كريم، شناخت اسامي و اوصاف اين كتاب عظيم است، اسامي و اوصافي كه در خود قرآن و نيز در احاديث مأثوره آمده است.

دانشمندان شاخه هاي علوم قرآني و مفسران خبير نيز - كم و بيش - از اين حقيقت غافل نبوده، بعضا در كتاب هاي خود، به طور ضمني [1] و يا ذيل عنوان مستقل، از نام ها و وصف هاي قرآن ياد كرده، شواهد قرآني و - گاه - حديثي براي آن ها آورده اند. شيخ ابوالفتوح رازي (ره) در مقدمه تفسير خود فصلي تحت عنوان نام هاي قرآن باز كرده كه طي آن حدود چهل اسم و وصف قرآني را - با ذكر شواهد قرآني - آورده است. [2] .

«دعاي چهل و دوم صحيفه سجاديه»، نيايشي است، شكر مدارانه و سپاس مندانه به درگاه خداوند منان و ولي نعمت حقيقي همگان، كه به شكرانه ي توفيق ختم قرآن خوانده مي شود. از ويژگي هاي اين صحيفه كريمه [3] آن است كه به هنگام زمزمه ي نيايش هاي نوراني آن، ديري نمي پايد، كه خواننده ي علم آشنا، خود را در ميانه ي دريايي وسيع، ژرف و پرگهر - از معارف الهي و علوم رباني - و مناسب با عنوان هر دعا مي يابد.

اين نيايش شريف نيز - كه با نام مبارك قرآن مزين است - در فضاي قرآن شناسي و دانش هاي قرآني، چنان است كه ستاره هايي پرفروغ بر پهنه پرشكوه و بلند آسمان برون، و درهايي گران و درخشان در ژرفاي درياي درونش، دل و ديده ي هر صاحبدل بصير و فرهيخته اي را مي ربايد و سخت به خود مشغول مي دارد.

پيشتر اشاره گرديد كه توجه به فضايل و كمالات قرآن، از منظر اسامي و اوصاف اين كتاب آسماني، كم و بيش موضوع جديدي نيست. اما، نگاهي جستجوگرانه و دقيق به اين نيايش زيبا به منظور استخراج اسامي و اوصاف قرآن، آن هم با هدفي قرآن شناسانه - تا آن جا كه نويسنده اين سطور آشنايي دارد - كاري است نو، و الهام بخش كه سابقه اي از آن به چشم نمي خورد. به نظر مي رسد اين نگاه خاص - كه ره آوردي از آن در اين نوشتار به چشم مي خورد - بتواند به عنوان شيوه اي جديد و مؤثر در زمينه ي قرآن پژوهي و قرآن شناسي به كار رود. و از اين رهگذر، گوهرهايي ناب و آفتابي از گنجينه هاي پربار و درياهاي سرشار دانش هاي قرآني خاندان وحي، اثاره و استخراج گردد و ديدرس قرآن پژهان و گوهرشناسان قرار دهد.

نويسنده كوشيده است تا تك تك مفردات و عبارت ها و تركيب هاي اين دعاي شريف را، به ترتيب - از آغاز تا پايان - بكاود و به منظور سهولت مراجعه نتيجه را به همان ترتيبي كه در دعا آمده عرضه دارد. حاصل اين پژوهش - ضمن تلاش بر رعايت اختصار - در يكي از انواع چهارگانه زير دسته بندي شده است: