در جاي جاي صحيفه به ويژه در مطلع ادعيه، بسياري از آغازين جملات بندهاي مستقل دعاها صلوات بر محمد و آل رسول (ص) خودنمايي مي كند. گويي حضرت سجاد با اين تكرارها و يادآوري ها مي خواهد مطلب مهمي را گوشزد كند. گذشته از مسائلي كه به نقل از علماي اعلام و حجج اسلام و آيات الهي در باب صلوات و اهميت و نقش سازنده آن عنوان گرديده، به عنوان يادآوري، برخي ديگر از نكات مشهود و ملموس در اين خصوص را ذكر مي كنيم.

در ادبيات شفاهي عرب بعضي از تكرارها قباحت دارند. اين قبح تكرار در ادبيات كلاسيك ديگر نيز مذموم و مردود هستند و سخن سرايان و ادبا معمولا سعي در پرهيز از تكرار مكررات مي نمايند. زيرا به بافت كلي جملات و به خصوص متون ادبي اعم از منثور و منظوم آسيبي جدي مي رساند. به عنوان نمونه به ادبيات زير دقت شود.



كار، كار است، اگر كار، بهنجار بود

كار چون نيست بهنجار، كجا كار بود



يار، يار است اگر يار، وفادار بود

يار، چون نيست وفادار، كجا يار بود



ملاحظه مي شود واژگان كار و يار به شكلي غير معمول تكرار شده اند و زيبايي كلام را دچار صدمه نموده اند. به همين دليل ادباء عرب مي گويند: «التكرار قبيح و لو كان مليح».

تكرار قبيح است مگر در جائي كه دو هدف را دنبال كند. در اين صورت آوردن آن نه تنها خسته كننده و ملال انگيز نيست، بلكه لازم و ضروري به نظر مي آيد.

مثال:



من ندانستم از اول كه تو بي مهر و وفايي

عهد نابستن از آن به كه ببندي و نيايي



دوستان عيب كنندم كه چرا دل به تو دادم؟

بايد اول به تو گفتن كه چنين خوب چرايي؟



شمع را بايد از اين خانه برون بردن و كشتن

تا كه همسايه نداند كه تو در خانه مايي



آن نه خال است و زنخدان و سر زلف پريشان

كه دل اهل نظر برده سريست خدايي



گفته بودم چو بيايي غم دل با تو بگويم

چه بگويم كه غم از دل برود چون تو بيايي



سعدي آن نيست كه هرگز ز كمندت بگريزد

كه بدانست كه در بند تو خوشتر كه رهايي



مشاهده مي شود كلمه «كه» بخصوص در بيت آخر بسيار تكرار شده است، اما هيچ آسيبي به زيبايي سخن نزده. بلكه بر ملاحت آن نيز افزوده است.

جمله صلوات در كلام حضرت زين العابدين (ع) با آنكه بيش از يك حرف و كلمه است و علي رغم تكرار فراوان آن، آن چنان دلنشين و زيبا، مكررا آورده شده كه اگر آنها را از متن دعاها حذف كنيم، لطمه اي جبران ناپذير به كل مجموعه وارد خواهد آمد.

بنابراين بودن اين جملات تكراري زيبا به ويژه در طليعه هاي ناب كلام حضرتش بايد سري و رمزي داشته باشد. به نظر راقم مهمترين ويژگي هاي صلوات در صحيفه عبارتند از:

الف) تكرار آن نشانگر اهميت يادآوري رسالت حضرت ختمي مرتبت بوده و بر آن دم به دم تأكيد ورزيدن از فرايض مي باشد.

ب) در تكرار فرايند يادگيري، انتقال آموزه ها و عمق بخشيدن به اعتقادات اتفاق مي افتد.

ج) تكرار موجب مي شود اهميت قضيه خود را نشان دهد.

د) پس از سلام بر خاتم پيامبران، مسأله آل حضرت و ولايت ساري و جاري ائمه اطهار گوشزد و خاطرنشان مي گردد كه داراي بار ارزشي فراواني است.

ه) رعايت احترام والاترين شخصيت هاي جهان خلقت كه اشرف مخلوقات خداوندي است نه تنها يك تعارف مذهبي، بلكه يك واجب بسيط به پهناي همه خلقت الهي است كه هم به لحاظ تاريخي و هم ديني و مذهبي وظيفه همه آزادانديشان و حقيقت طلبان عالم است و بايد به عظمت رسول الله و خاندان پاك و بزرگوارش هميشه و در همه جا كرنش كرد و با تواضع و خشوع و احترام از آنها، متسمرا ياد نمود و نسبت به بزرگداشت مقام شامخ آنها همت ورزيد.

و) آنقدر صلوات بر محمد و خاندانش اهميت دارد كه يكي از اهالي همان خاندان نوراني در دعاهايش بيشتر از هر جمله اي، صلوات را تكرار كرده است. بنابراين تكرارهاي يادآوري شده، جنبه تعارف و عادت ندارد. بلكه ستايش خداوندي است كه شاهكارهاي خلقت را در تابلوهايي زيبا به قامت ائمه اطهار عليهم السلام و اهل بيت عصمت و طهارت و والاتر از همه شخص پيامبر خاتم به معرض نمايش خاكيان و افلاكيان قرار داده است.

ز) تكرار در تمنا و خواهش نشانگر آن است كه امام زين العابدين مستسقي و متمني درك عميق لذت سلام بر محمد و آلش بوده و از اين لذت سير نمي شده است. زيرا يك لذت دنيوي نبوده و آن حضرت دم به دم تشنه تر و تشنه تر مي شده است چنانكه شاعر مي گويد:



روان تشنه بر آسايد از كنار فرات

مرا فرات ز سر بگذشت و تشنه ترم



پس چيزي در عمق صلوات هست كه عامه مردم قادر به درك آن نيستند. كه اگر غير از اين بود زبان را جز ذكر خدا و صلوات بر رسول و آلش باز نمي كردند و اين همه گناهان خرد و كلان را با زبان مرتكب نمي شدند.

ح) صلوات نوعي ارتباط است. نوعي همراهي و به گفته صريح تر نوعي گسست ناپذيري. به همين روي در جريان مطالعه صحيفه و علي الخصوص وقتي كه به صلوات ها مي رسيم آن رشته نامرئي اتصال و ارتباط بين ائمه، رسول خدا و حضرت حق را متوجه مي شويم.

ط) مي توان گفت كه صلوات پس از شعار «لا اله الا الله» و «الله اكبر» و شعار تسبيح، مهمترين شعار اسلام است كه به شكلي سمبوليك و جذاب، جهاني از معارف و معاني را در جمله اي كوتاه گنجانيده است.