بازگشت

بررسي اسناد صحيفه سجاديه در منابع معتبر


صحيفه سجاديه چنان كه اشاره كرديم علاوه بر شهرت انتساب به حضرت سجاد (ع) به اسناد مختلفي نقل شده است. از آن جمله، اسناد شيخ مفيد در كتاب ارشاد است كه از عمير بن متوكل نقل كرده است. همچنين علي بن محمد خزاز از قدماي شيعه در كتاب خود موسوم به «كفاية الاثر» از همين عمير بن متوكل روايت نموده است. علاوه بر اينها، سند شيخ نجاشي است كه در «رجال» خود آورده و نيز سند شيخ طوسي كه در كتاب «الفهرست» سند خويش را به عمير مي رساند.

اما سندي كه در آغاز صحيفه مشهور و متداول است به روايتي ديگر متعلق به اواخر قرن پنجم يا آغاز قرن ششم است كه از اين كسان كه ياد كرديم متأخر مي باشد. چه سند صحيفه متداول از بهاء الشرف شروع مي شود كه از شيخ خود، محمد بن احمد، خازن خزانه غري (نجف) كه داماد شيخ طوسي است و به سال 516 در گذشته، نقل مي كند و ما افراد سلسله را براي تبرك در ذيل مي آوريم:

بهاء الشرف، ابوالحسن محمد بن الحسن بن احمد العلوي الحسيني.

الشيخ السعيد ابوعبدالله، محمد بن احمد بن شهريار، خازن خزانه اميرالمؤمنين در نجف. [1] .

شيخ ابي منصور محمد بن محمد بن احمد بن عبدالعزيز عكبري معدل.

ابوالمفضل، محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب الشيباني.

الشريف ابوعبدالله، جعفر بن محمد بن جعفر حسني. [2] .

عبدالله بن عمر بن الخطاب

علي بن لقمان اعلم (كه دايي عبدالله مذكور بوده است) كه از ثقات روات و وجوه شيعه است و از حضرت رضا (ع) روايت مي كند.

عمير بن متوكل ثقفي بلخي

متوكل بن هارون، پدر عمير مذكور، كه نجاشي نيز سن خود را به همين متوكل مي رساند.

ضمنا در مقدمه صحيفه متداول، ابوالمفضل شيباني به سندي ديگر، صحيفه را از عمير بن متوكل و او از پدرش متوكل بن هارون روايت نموده است.

چنان كه ملاحظه مي شود بهاءالشرف با هشت واسطه از امام صادق (ع) -كه نسخه دستخط پدر بزرگوارش از املاء جدش حضرت سجاد (ع) را در دست داشته - روايت مي كند.

و چون شهادت يحيي بن زيد (م 125 ق) بيست و سه سال پيش از شهادت حضرت صادق (ع) بوده است و روايت متوكل بن هارون از آن حضرت با اندكي فاصله از شهادت يحيي صورت پذيرفته، به اين نتيجه مي رسيم كه فاصله بين بهاء الشرف تا امام صادق (ع) حدود چهار قرن مي شود كه با تقسيم مدت مزبور بر تعداد راويان، فاصله هر راوي با مروي عنه حدود پنجاه سال مي شود كه چنين سندي را اصطلاحا، عالي ناميداند و معمولا در اسناد عاليه احتمال افتادگي و اشتباه و تصحيف كه معمولا در تناقل روات اتفاق مي افتد كمتر است. ولي دو نسخه كهن هم اكنون در دو كتابخانه معروف دو شهر مذهبي ايران، يعني مشهد و قم موجود است كه اجمالا به ذكر آن مي پردازيم:

نخست: نسخه كتابخانه آستان قدس رضوي در مشهد است كه در شوال 416 هجري كتابت شده و سند آن چنين است:

قال الاستاد ابوبكر محمد بن علي الكرماني اخبرنا بندار بن يحيي بزوزن

قال اخبرني ابوالحسن محمد بن يحيي بن سهل الدهني

قال حدثنا ابوعلي محمد بن همام بن سهل الاسكافي

قال حدثنا علي بن مالك

قال حدثنا احمد بن علي عبدالله

قال حدثنا محمد بن صالح عن عمير بن متوكل بن هارون

قال حدثني ابي المتوكل: قال لقيت يحيي...

دوم: نسخه شماره 3685 كتابخانه آيت الله مرعشي در قم است كه در ربيع الاول سال 695 در موصل به رسم خزانه مشرف الدين حسين به خط حسين بن محمد حسني مرقوم گرديده و سندي كوتاه دارد كه در مقدمه بدين گونه آمده:

قال ابوالمفضل حدثنا محمد بن روزبه بن ابي بكر المدائني الكاتب

قال حدثنا محمد بن احمد بن مسلم المطهري

قال حدثني ابي

عن عمير بن متوكل بن هارون البلخي

عن ابيه المتوكل بن هارون...


پاورقي

[1] كه منتخب الدين را فقيهي صالح شمرده است - تفقيح المقال / ش 10320.

[2] كه نجاشي وي را والد ابي قيراط معرفي كرده است.