بازگشت

روايت ابن مالك


محمد بن صالح، صحيفه را از عمير بن متوكّل براي احمد بن عبداللّه و او براي علي بن مالك و وي براي ابو علي محمد بن همام بن سهل اسكافي (كه از راويان قرن چهارم هجري قمري مي باشد،) روايت كرده است. سلسله سندهايي كه بعد از علي بن مالك، از اين طريق صحيفه را نقل كرده اند، به «روايت ابن مالك» شناخته مي شوند.

اين روايت كه تا همين سال هاي اخير در دسترس محققان نبوده و با وجودي كه شيخ طوسي در رجالنامه خود بدان اشاره كرده و فرموده:

«ابن همام صحيفه را از علي بن مالك روايت كرده است.» [1] .

و بسياري از بزرگان، همچون سيّد علي اصغر بروجردي در «طرائف المقال»، [2] ابن داود در رجال خود، [3] تفرشي در «نقدالرجال» [4] و آيةاللّه خوئي رحمه الله در «معجم رجال الحديث» [5] سخن شيخ طوسي را تكرار كرده اند، مع الوصف بعضي از محقّقان پي به منظور او نبرده و كلام او را توجيه نموده اند. [6] .

از روايت ابن مالك دو نسخه در دسترس است.

اوّل: نسخه اي كه در سال 1348 هجري شمسي هنگام اجراي طرح توسعه حرم مطهّر حضرت امام رضا عليه السلام از زير خاك قبه مبارك استخراج گرديد و هم اكنون در كتابخانه آستان قدس رضوي به شماره 12405 نگهداري مي شود. [7] اين نسخه كه آثار نم و ناي خاك در آن هويدا است، در يكصد و دو برگ و دربردارنده چند رساله همچون «قوارع القرآن» (در سه جزء)، صحيفه سجّاديه، رساله اي در تذكير و تأنيث و رساله اي در فضائل ماه رجب [8] مي باشد و در قطع رقعي بوده و هر برگ، داراي هفده تا بيست سطر مي باشد. كتابت آن در سال 416 توسّط حسن بن ابراهيم زامي صورت گرفته است.

اين نسخه كه توسط عالم گران مايه، مرحوم حاج شيخ كاظم مديرشانه چي تحقيق و اختلافات آن با صحيفه مشهوره مشخص گرديده بود، توسّط انتشارات بنياد پژوهش هاي آستان قدس رضوي در سال 1371 در يكصد و هشتاد و هفت صفحه به چاپ رسيد و چاپ ديگر آن، توسّط حجةالاسلام آقاي حاج سيد احمد فهري تحقيق شد كه در دويست و سي و شش صفحه در دمشق به چاپ رسيده است.

راوي اين نسخه، ابوبكر محمد بن علي الكرماني از بندار بن يحيي بروزن از ابوالحسن محمد بن يحيي بن سهل دهني از ابو علي محمد بن همام از علي بن مالك مي باشد. اين نسخه از صحيفه ابن مالك اختلاف هاي متعدّدي با صحيفه مشهوره دارد، كه از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره كرد:

الف) تفاوت در تعداد دعاها: اين نسخه از صحيفه ابن مالك داراي سي و هشت دعا مي باشد كه سي و هفت دعاي آن با مشهوره مشترك بوده و پانزده دعا از مشهوره كمتر دارد.

ب) تفاوت در ترتيب دعا: به جز دعاي اول و دعاي سي و چهارم، بقيه دعاها از نظر شماره با صحيفه مشهوره اختلاف دارد. [9] .

ج) تفاوت در ذكر صلوات: در نسخه مورد نظر عموماً صلوات بر محمّد و آل ذكر نشده است. در حالي كه روايت مشهوره داراي بيش از يكصد و پنجاه صلوات بر محمّد و آل عليهم السلام مي باشد.

دوّم: نسخه اي كه به شماره 3685 در كتابخانه عمومي آيةاللّه مرعشي در قم نگهداري مي شود [10] و هر چند بر آن تاريخ كتابت نگاشته نشده، ولي قدمت آن بسيار واضح است. اين روايت از ابو علي محمّد بن همام [11] بوده و مستقيماً از وي نقل صحيفه شده است.

حجةالاسلام آقاي حاج سيد محمدحسين حسيني جلالي، اين نسخه را با مقدمه اي بسيار وزين و ارزنده با تحقيقي جامع در 500 صفحه توسّط انتشارات «دليلِ ما» در سال 1380 به چاپ رسانيده اند.

تفاوت نسخه آستان قدس رضوي با نسخه كتابخانه عمومي آيةالله مرعشي علاوه بر عبارات و كاستي و يا افزوني كلمات، در ترتيب دعاها نيز مي باشد. [12] .


پاورقي

[1] رجال شيخ طوسي، تحقيق آقاي جواد قيومي، چاپ جامعه مدرسين، ص 434.

[2] تحقيق سيّد مهدي رجائي، ج 1، ص 209.

[3] رجال ابن داود، چاپ حيدريّه نجف، ص 140.

[4] چاپ مؤسسه آل البيت، ج 3، ص 291.

[5] ج 13، ص 125.

[6] رجوع فرماييد به «الصحيفة السجّادية رواية ابن همام»، تحقيق سيّد محمّدحسين حسيني جلالي، ص 158 تا 161.

[7] فهرست آستان قدس رضوي، ج 15، ص 332-338.

[8] قوارع القرآن» در سه جزء از برگ 1 تا 38. «صحيفه سجّاديه» از برگ 39 تا 82. «رساله اي در تذكير و تأنيث» از برگ 83 تا 90. «رساله اي در فضائل ماه رجب» از برگ 91 تا 100. صفحه اي در حرز، برگ 101.

[9] به جدول شماره دعاها، صفحه 53 رجوع فرماييد.

[10] فهرست مرعشي، ج 10، ص 81 و 82.

[11] ابو علي محمد بن همام بن سهل اسكافي، مورد وثوق اكثر علماي رجال بوده و ابو غالب زراري درباره او مي گويد: «ثقه و جليل القدر است و از او بسياري از بزرگان همانند تلعكبري روايت فراوان نقل كرده اند.» (تاريخ آل زراره، ج 1، ص 215.( وي كه از راويان قرن چهارم هجري مي باشد، به دعاي حضرت امام حسن عسكري عليه السلام به دنيا آمد و كتابي به نام «الانوار في تاريخ الائمة عليهم السلام» دارد و در سال 336 از دنيا رفت. (رجال نجاشي، ص 379 و رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه تهران، ص 185).

[12] به جدول شماره دعاها در صفحه 53 مراجعه شود.