«روش توبه» در نظام تربيتي صحيفه از جايگاه ممتازي برخوردار است و با توجه به مبناي تربيتي «بازگشت يا تغيير رفتار» مي تواند به عنوان دستور العملي جزيي در فرايند تربيت به كار گرفته شود.

توبه در لغت به معناي «رجوع و بازگشت» (1، ج: 2، ص: 61) و در صحيفه به معناي «پشيماني از گناه» و «وسيله اي براي تغيير رفتار يا باعث اصلاح انسان و رفع فساد» آمده است: «اللهم ان يكن الندم توبه اليك، فانا اندم النادمين» (دعاي 28/31)، خدايا! اگر پشيماني، توبه و بازگشت به سوي توست، پس من پشيمان ترين پشيمانانم.

و نيز مي فرمايد: «يا من استصلح فاسدهم بالتوبه» (دعاي 10/12)؛ اي آن كه اصلاح تباهي هاي ايشان (بندگان خدا) را به وسيله ي توبه خواسته اي.

وظيفه ي مربي است كه در هنگام دور شدن متربي از فطرت خداجوي خود، او را به سوي حقيقت فطري خويش بازگرداند. توبه در معناي واقعي خويش، تنها در مورد گناه و عصيان به كار نمي رود؛ بلكه هر گونه دوري از اصل انساني و توجه به عالم ماده همراه با غفلت از فرا ماده به بازگشتي راستين نياز دارد.

امام (ع) در اين باره مي فرمايد: «اللهم و اني اتوب اليك من كل ما خالف ارادتك، او زال عن محبتك من خطرات قلبي و لحظات عيني و حكايات لساني» (دعاي 22/31)؛ بار خدايا! از انديشه هاي دل و نگاه هاي زير چشمي و گفت و گوهاي زبانم كه مخالف خواسته ي تو يا بيرون از دوستي تو باشد، به سوي تو بازمي گردم و توبه مي كنم.

«توبه» بر خلاف ظاهر دست نايافتني آن - به ويژه در مورد كودك و نوجوان - در فرهنگ تربيتي اسلام، روش اساسي در تغيير رفتار به شمار مي رود. اين كه توبه در نظام تعليم و تربيت ما دست نايافتني تلقي شده، شايد به خاطر عدم بينش صحيح نسبت به مفاهيم تربيتي ديني است. همواره توبه براي كساني به كار برده شده كه سراپا گناه و تقصير بوده و گناهاني به غايت بزرگ مرتكب شده باشند. اما حقيقت توبه چيز ديگري است، و آن شيوه اي كارآمد براي باز آمدن متربي به آغوش مربي است. اين حقيقت در تعليم و تربيت اتفاق نمي افتد، مگر اين كه مربي نيز به سوي متربي بازگشت كند، او را بپذيرد و با ريسماني از محبت و شوق، بازگشت متربي را به نظاره بنشيند.

به همين خاطر «توبه» با توجه به مراحل گوناگون رشد، داراي مراتبي تشكيكي از شدت و ضعف است؛ بدين معنا كه در سنين پايين استفاده از روش توبه بايد با دقت بيشتري صورت بگيرد. در اين كه خردسال خطاكار را بايد از راه خطا بازگرداند، شكي نيست؛ اما شكل بازگرداندن او با نوجوان و جوان متفاوت است. بدين منظور در مراحل پايين رشد استفاده از روش هاي ديگر بازگشت همراه با روش توبه، نمود بيشتري پيدا مي كند.