در تمام دعاهاي مأثوره پيامبران و اولياي الهي، علاوه بر تجلي عاشقانه بندگان با معبود، نكات آموزنده و معرفتي ديگري نيز وجود دارد كه با عبور از لايه نخست اين دعاها به آن نكات عالي و عميق دست مي يابيم.

صحيفه سجاديه و ادعيه امام سجاد (ع)، به سبب موقعيت تاريخي و وضعيت خفقان آميز سياسي زمان آن حضرت از نظر چند لايه اي بودن منحصر به فرد است. زيرا براي آن امام (ع) زمينه اي مناسب براي تبليغ معارف اصيل ديني وجود نداشت و مردم از ترس

حاكميت جور نه فقط در پي آموختن، حفظ و انتقال ديدگاه هاي آن بزرگوار نبودند، بلكه از هر گونه ارتباط با آن حضرت پرهيز مي كردند. به همين دليل امام سجاد (ع) بسياري از آموزه هاي اخلاقي، سياسي، اجتماعي، و ساير معارف ديني را با زبان دعا و در مقام راز و نياز با معبود خويش ابراز مي نمودند.

آن چه در اين مقاله عرضه شده است انسان شناسي از منظر امام چهارم (ع) است كه با كاوش و دقت در عبارات ادعيه صحيفه سجاديه مورد تحقيق قرار گرفته است.