بر اساس انگيزه ي سؤال، مي توان درخواست كنندگان را به چند دسته تقسيم كرد:

دسته ي اول: گروهي كه كمال را پيش از رسيدن وقت آن طلب مي كنند. انگيزه ي اينان، استعجال طبيعي انسان است كه خداوند با جمله ي خلق الانسان من عجل (انبياء / 37) بدان اشاره كرده است.

در دعاهاي معصومان - عليهم السلام - كه انسانهاي كاملند، چنين انگيزه اي وجود ندارد. «حب الينا ما نكره من قضائك و سهل علينا ما نستصعب من حكمك و الهمنا الانقياد لما اوردت علينا من مشيتك، حتي لا نحب تأخير ما عجلت و لا تعجيل ما أخرت» (دعاي 33).

دسته ي دوم: گروهي كه مي دانند اراده ي خداوندي دست يابي بندگان به برخي خواسته هاشان را وابسته به درخواست آنان كرده است. همين علم انگيزه اي براي طلب حاجت آنان است.

دسته ي سوم: اهل حضور. اينان عبد محض خدا و تام در عبوديتند كه به خاطر حضور دايمي خويش استعدادهاي خود و تجليات الهي را كه بر اساس استعداد به آن ها افاضه مي شود، مي دانند و مي شناسند. بنابراين تنها انگيزه ي دعايشان، امتثال امر خداوند است كه فرمود: ادعوني استجب لكم (غافر / 60).

دعاهاي دسته دوم در حقيقت با توجه به اين واقعيت است كه خداي متعال جواد است و دعا، يكي از شروط و زمينه ساز به وجود آمدن قابليت براي دريافت فيض است. اينان به اين حقيقت آگاهند كه دعا كننده، حتما عطيه اي دريافت خواهد كرد؛ حتي اگر به مقصود خاصش دست نيابد. اين كه در روايات آمده است كه هر وقت دعا كردي، دست بر روي خود بكش (22، ج: 2، ص: 342)، اشاره به همين معناست كه به دريافت عطيه ي خود اطمينان داشته باش و آن را بر چشم خود نه.

البته اين گروه نه از مكنونات علم الهي آگاهند و نه نوع و ميزان استعدادهاي خود را در قبول عطاياي حق مي شناسند؛ دعاي آن ها از آن رو است كه از يك سو فيضي دريافت مي كنند و از سوي ديگر، همين فيض بشارت دهنده ي بركات ديگر و افزون تر است.

اما دسته ي سوم (اهل حضور) استعدادها و حالات خود را مي شناسند و متناسب با آن، درخواست مي كنند. گروهي، از پذيرش هاي خود به استعدادهايشان پي مي برند و گروه ديگري - كه در معرفت كامل ترند - از استعداد خود به آن چه مي توانند بپذيرند پي مي برند.

اگر حال اين مقربان با سؤال لفظي تناسب داشت، به عنوان عبوديت، درخواست مي كنند و چون حال، متناسب با تفويض و سكوت كرد، ساكت مي شوند. چنان كه حضرت ايوب (ع) زماني رفع ابتلا را از خداوند درخواست نمود كه حال وي اقتضاي سؤال لفظي داشت (9، صص: 79 - 74).

امام سجاد (ع) چنين است كه مي فرمايد: «و انا يا الهي عبدك الذي امرته بالدعاء فقال لبيك و سعديك» (دعاي 13/16). «اللهم فها انا ذا قد جئتك مطيعا لأمرك فيما امرت به

من الدعاء، متنجزا وعدك فيما وعدت به من الاجابة اذ تقول: «ادعوني استجب لكم» (دعاي 11/31).