مجيد غلامي جليسه: اين تعليقه، از مقاله ي نويسنده ي آن تحت عنوان «متسدرك نگاري صحيفه و نگاهي به نسخه اي از كتاب صحيفه ثانيه» برگرفته شده كه ابتدا در پايگاه اطلاعاتي اينترنتي (WWW.Bayaz.net) درج شده بود. براي حذر از تكرار مطالب، منتخبي از مقاله با هماهنگي نويسنده محترم آن در اين مجال مي آيد. (ويراستار).

مجيد غلامي جليسه: نسخه پژوه و مدير پايگاه اطلاعاتي «بياض» (ويژه ي نسخه هاي خطي)

... نكته ي قابل توجه در بحث مستدرك نگاري صحيفه ي سجاديه آن است كه اولين نسخه ي موجود از اين موضوع را بايد ملحقات صحيفه ي سجاديه محمد تقي بن مظفر قزويني بدانيم كه در سنه ي 1023 قمري آن را به پايان برده است.

اما آيا واقعا بحث مستدرك نويسي اين كتاب ارزشمند تا اين حد كمرنگ بوده است و پيش از قزويني اهتمامي به اين مهم نبوده؟ اين حقير فكر مي كنم كه به قطع و يقين فعاليت هاي ديگري در اين باب انجام شده است و حتي نسخه هاي آن نيز موجود مي باشد و وظيفه ي فهرستنگاران محترم است كه در حين بررسي هاي نسخه هاي خطي صحيفه ي سجاديه دقت نظر خاصي در عدد ادعيه صحيفه و حواشي و ملحقات اين كتاب شريف داشته باشند تا با عنايت ويژه ي آنان بخش هاي ديگري از ابعاد معنوي و تاريخي اين كتاب ارزشمند به ديگران روشن گردد.

كتابي با عنوان «ادعية زين العابدين علي بن الحسين عليه السلام» نگاشته ي سيد ابراهيم ناصر بن رضا بن محمد بن عبدالله علوي حسيني از شاگردان شيخ طوسي توسط شيخ منتجب الدين گزارش شده است. همچنين شيخ منتجب الدين كتاب ديگري با نام «الدعوات عن زين العابدين» نگاشته ي سيد ابوالقاسم زيد بن اسحاق جعفري را نيز گزارش داده است. [1] .

بزرگاني چون محمد باقر مجلسي و محمد تقي بن مظفر قزويني با نگارش ملحقات صحيفه ي سجاديه سنگ بناي مستدرك نويسي در باب صحيفه ي سجاديه را نهاده اند. [2] ملحقات مرحوم مجلسي شامل 11 دعا و ملحقات محمد تقي قزويني نيز در بردارنده 70 دعا از ادعيه اي بوده كه در صحيفه ي مشهور نيامده بود، اما اين دو اثر آنگونه كه بايد مورد توجه و عنايت عالمان بعد از خود قرار نگرفته و مهجور ماندند.

اما كار شيخ حر عاملي را بايد نقطه ي شروع تلاش هاي ديگران براي مستدرك نويسي اين كتاب ارزشمند دانست.

محمد بن حسن بن علي بن محمد بن حسين بن عبدالسلام بن عبدالمطلب معروف به شيخ حر عاملي (1104-1033 ق) در سنه ي 1053 قمري تأليف كتابي با نام «صحيفه سجاديه ثانيه» را به انجام رسانيد. [3] وي نام اين اثر را «اخت الصحيفة» [4] ناميد و جالب توجه است كه در نسخه ي يمني آتي الذكر نيز عنوان «الصحيفة الصغري» به اين كتاب داده شده است.

از بررسي مستدركات صحيفه به دست مي آيد كه نقطه ي آغازين نهضت بزرگ مستدرك نويسي صحيفه سجاديه، كتاب شيخ حر عاملي است و نويسندگان هر كدام از مستدركات ديگر خود در مقدمه ي كتاب خود اذعان نموده اند كه هدفشان تكميل كار شيخ حر عاملي بوده است:

ميرزا عبدالله افندي در مقدمه ي صحيفه ي سجاديه ثالثه به اين نكته اشاره كرده است. [5] .

سيد محمد محسن امين نيز در ابتداي كتاب خود «الصحيفة السجادية الخامسة» انگيزه ي تأليف كتاب خود را بدين گونه بيان مي دارد كه دعاهايي از امام سجاد عليه السلام يافته كه در صحيفه كامله و مستدرك شيخ حر عاملي نبوده است.

وي در همين مقدمه، به نسخه ي يمني - كه در مورد آن سخن خواهد رفت - اشاره كرده است. [6] .

آقاي حكيم در كتاب خود ص 177-174، به چاپ هاي مختلف و 11 نسخه خطي از اين كتاب اشاره كرده است. در اين گفتار كوتاه، نسخه اي از يمن كه در اختيار مرحوم سيد محسن امين بوده، معرفي مي شود.

اين نسخه 101 برگ دارد و با حواشي سيد محسن امين عاملي آراسته است.

آغاز: بسم الله الرحمن الرحيم، و بعد فيقول الفقير الي الله الغني محمد بن الحسن الحر العاملي لا يخفي شرف الدعاء و علو منزلته و كمال فضله و سمو مرتبته و طوبي لمن صرف فيه الأوقات و زين به الصلوات و شرف به الخلوات و توقع له مظان الاجابات و التمس له مواطن الاصابات و وجه له وجه همته و بيض عليه سواد لمته...

انجام:... و كان من دعائه عليه السلام في المناجات شعرا: ألا أيها المأمول في كل حاجة - اليك شكوت الضر فاسمع شكايتي - ألا يا الهي أنت عارف زلتي - فاغفر ذنوبي كلها واقض حاجتي - أتيت باعمال قباح ردية - فما في الوري خلق جني كجنايتي - فزادي قليل لا أراه مبلغي - أللزاد أبكي أم لبعد مسافتي - أتحرقني بالنار يا غاية المني - فأين رجائي منك أين مخافتي؟ و صلي الله علي سيدنا محمد و علي آله الطيبين الطاهرين و سلم تسليما.

كتابت اين نسخه به دست حسام بن حسام در روز پنج شنبه سيزدهم جمادي الاولي 1350 به اتمام رسيده است.

از جمله مزاياي اين نسخه مي توان به حواشي مفيدي كه مرحوم سيد محسن امين بر اين كتاب نگاشته است اشاره نمود.

در انتهاي نسخه در حاشيه آمده است: قال في أصل التحشية علي يد جامعها العبد الفقير الي عفور به الغني محسن بن المرحوم السيد عبدالكريم بن علي الحسيني العاملي نزيل دمشق الشام تجاوز الله عن شيئاته و زاد في حسناته: و كان الفراغ منها ضحوة الثالث عشر يوم الأربعاء الثالث عشر من شهر صفو المظفر سنة 1323 في محروسة دمشق الشام و أرجو من أنتفع بها أن لا ينساني و والدي من الدعاء... الصفح علي يجده من الخطاء و الزلل فان المعصوم من عصمه الله تعالي و الحمد لله وحده و صلي الله علي محمد و آله و سلم. انتهي. [7] .

اين حواشي - آن گونه كه در انتهاي كتاب آمده است - در دوازدهم ذي القعده سنه ي 1351 ق در شهر غمدان صنعاي يمن توسط شخصي به نام محمد بن ابراهيم المؤيدي به اتمام رسيده است.