بازگشت

روشن تنظيم


پديد آورندگان، براي تهيه اين فرهنگ، بدون هيچ قالب پيش ساخته اي، به اصل متن مراجعه و كلمه متن را بررسي كرده و با مشورت، از واژه هاي متني براي تحليل موضوعي استفاده كرده اند، آنگاه پس از گزينش واژه ها، با استفاده از كامپيوتر (رايانه)، آن ها را به صورت الفبايي مرتب كرده اند. اين نكته نيز گفتني است كه از ابتدا بر اين باور بوده ايم كه كار ما تهيه «فرهنگ موضوعي» است نه كشف الالفاظ، لذا واژه هايي را برگزيديم كه داراي بار موضوعي خاصي بوده و محور سخن و يا مطالبي در متن است. واژه هايي كه به تنهايي بار موضوعي دارند. ولي چون در متن صحيفه محور سخني قرار نگرفته و فقط براي تبيين مطالب ديگر، لفظ آن بدون بار موضوعي مصطلح به كار رفته؛ گزينش نشده اند. زيرا احتمالا مراجعه به آن ها علاوه بر آنكه گرهي از كار نمي گشايد، باعث سردرگمي خوانندگان خواهد شد.

البته اين احتمال نيز وجود دارد كه مراجعه كننده اي به دنبال همه واژه هاي به كار رفته در كتاب باشد، لذا براي رفع اين نياز - كه ممكن است در جاي خود مهم باشد - معجم لفظي اين اثر عرضه گرديده است، كه جبران كننده خواهد بود. ولي فرهنگ موضوعي بايد راهنماي واژه هايي باشد كه موضوع بحث متني قرار گرفته و مراجعه كننده را به مطلبي در اطراف آن راهنمايي كند. مشكلي كه در تنظيم اين فرهنگ وجود داشت، ارجاع دهي به متن اصلي؛ زيرا انتخاب متن در زير واژه ها، حجم فرهنگ را به چندين جلد افزايش مي داد و چندان مفيد هم نبود. وضعيت فعلي صحيفه سجاديه يكي از دو راه را مي طلبيد.

1 - آدرس ها به صورت شماره دعا، شماره صحيفه و شماره سطر داده شود.

2 - متن هر دعا به صورت جدا نيز شماره گذاري شود و فقط دو شماره: يكي براي دعا و يكي براي بخش هاي دعا كفايت كند.

در روش اول، اصل متن چاپ شده، محفوظ مي ماند. ولي تعداد زيادي اعداد براي مراجعه كننده، درد سرآفرين بود. لذا روش دوم مناسب تر تشخيص داده شده و ضمن شماره گذاري متن دعاها، متن صحيفه نيز همراه با «فرهنگ موضوعي» به چاپ رسيده تا كاربران عملا هم فرهنگ و هم متن صحيفه را در يك جلد داشته باشند.

لازم به ذكر است كه شماره گذاري داخل دعاها، فقط به منظور كوتاه كردن متن صورت گرفته تا قسمت مورد مراجعه سهل الوصول تر باشد و ضرورتا به معني دقت در محل شماره گذاري شده نمي باشد. لذا ممكن است مطالب قبل و بعد از يك شماره كاملا به هم مربوط و وابسته تر باشد و شماره، لزوما دليل بر قطع مطلبي از جهت معني نيست. و يا ممكن است جاي ديگري براي شماره مناسب تر باشد، كه آن را نيز مي پذيريم، ولي چون هدف بيشتر كوتاه كردن عبارات و آوردن علامتي خاص بوده، وقت چنداني براي اين منظور مصروف نگرديده است.

بعد از شماره بندي دعاها، متن دعا مورد بررسي قرار گرفته و واژه هايي انتخاب شده، سپس وارد برنامه كامپيوتري گرديده است. اين مرحله از كار، بيش از يك سال به طول انجاميده و بيشترن وقت را به خود اختصاص داده است. پس از اتمام اين مرحله، واژه هاي انتخاب شده و آدرس هاي ثبت شده، از دستگاه پياده و طي چندين مرحله كنترل، تطبيق و بازنگري شده و در هر مرحله، اصطلاحات انجام شده به دستگاه (كامپيوتر) منتقل شده است. پس از آن، در دو مرحله كار، ارجاعات تكميلي و معادل فارسي برخي از واژه ها نيز انتخاب گرديد و در نهايت به تعدادي از صاحب نظران و كاربران احتمالي داده شد و برخي از نقطه نظرها نيز اعمال گرديد. در اين فرهنگ بيش از 7500 مدخل اصلي و 3500 مدخل ارجاعي و 800 معادل فارسي گزينش و در مجموع 20000 مورد، ثبت اطلاعات صورت گرفته است. اين فرهنگ در روش، با دو فرهنگ ياد شده - يعني «فرهنگ موضوعي قرآن كريم» و «المعجم المفهرس لمعاني القرآن الكريم» - شباهت تام دارد و پيش از عمل، فوائد هر دو تحليل شده است. ولي در انتخاب واژه ها، فقط متكي به متن صحيفه بوده و در حين عمل - جز به ندرت - مراجعه به آن ها صورت نگرفته است؛ زيرا به علت تفاوت آشكار متن صحيفه با قرآن، اصولا نمي توانست چنين فرهنگ هايي در ساخت و ساز، فرهنگ حاضر را ياري نمايد. سعي نگارنده بر آن بوده است كه بتوان ضمن ارائه الگو (مدل) براي ساير متون دعاها، در تدوين «فرهنگ موضوعي دعا» مفيد باشد.