بازگشت

نسخه ابن ادريس از صحيفه


نسخه اي از صحيفه در كتابخانه رضوي به شماره ي 6836 وجود دارد، به خط محمد حسين بن كمال الدين علي فسائي به سال 1057 ه كه وي آن را با نسخه ادريس و شهيد ثاني رحمهم الله مقابله كرده، چنانكه گذشت.

اين نسخه به خط شريفش تا اوايل قرن 12 نزد علامه مجلسي (1110 ه) بوده است. چنانكه در توصيف نسخه اي كه مبناي شرح او (الفرائد الطريفة) است، بيان مي دارد. وي به سديد و مقابله ي نسخه اش با نسخه ابن ادريس اشاره مي كند و مي گويد: «اين نسخه (يعني نسخ ابن ادريس) نيز نزد ما است، به خط خودش، روح الله روحه» [1] .

وي در اجازه اي كه براي يكي از شاگردانش در مشهد الرضا عليه السلام نوشته در هنگام ياد كرد طريق روايت مشهور صحيفه از ابن ادريس، بيان مي دارد كه نسخه ي ابن ادريس به خط خود وي نزد او بوده است. [2] .

قبل از آن نسخه ابن ادريس نزد مولي محمد تقي مجلسي بوده چنانكه در اجازه سيد عبدالباقي نواده علامه مجلسي به سيد نجفي به اين مطلب اشاره شده است: «مولي تقي مجلسي به صحيفه ي ابن ادريس به خط او دست يافت و صحيفه مشهور را با آن مقابله كرده و برخي تفاوتها را نيز در آن مشاهده كرد و در حواشي ثبت نموده و بين حلقه اي قرار داده است.» [3] .

ابن ادريس شرحي بر صحيفه به صورت تعليقه دارد. [4] .

به هر حال، ابن ادريس صحيفه را از سه تن روايت كرده است.

اول - سيد بهاء الدين الشرف راوي صحيفه مشهور. [5] .

دوم - شيخ مفيد ابوعلي بن شيخ الطائفه ي طوسي رحمه الله بدون واسطه [6] .

اين روايت در حاشيه برخي از صحيفه هاي مشهور آمده، از جمله نسخه اي كه ما در صدد معرفي آن هستيم.

سوم - شيخ ابوالقاسم محمد بن ابوالقاسم طبري از ابوعلي حسن بن شيخ الطائفه با واسطه [7] نقل مي كند.

اين اشكال مطرح شده كه ابن ادريس كه در طي اجازات از ابوعلي با يك ياد واسطه روايت مي كند، چگونه ممكن است از وي بدون واسطه دريافت كند؟ مجلسي اول رحمه الله مي گويد: «مشهور در اسانيد روايت محمد بن ادريس از ابوعلي، بايك يا دو واسطه است.»

سپس خود در جواب اين اشكال مي گويد: «ممكن است سماع صحيفه در سنين پايين وي، و باقي روايات در بزرگسالي بوده باشد، چنانكه اكنون نيز متعارف و معمول است.»

در تأييد اين مطلب مي توانيم بگوييم كه ابوعلي دايي ابن ادريس بوده، چنانكه در شرح حالش گذشت. پس روايت از وي بعيد نيست. [8] .

مجلسي دوم رحمه الله به نقل از والد خود رحمه الله در فرائد الطريفه في شرح الصحيفة الشريفه در مورد سندي ك در حاشيه نسخه ها آمده، مي گويد: «اينكه گوينده «حدثنا» در اينجا ابن ادريس باشد و از ابوعلي بن شيخ با يك يا دو واسطه نقل مي كند، ظاهرا با نقل بي واسطه ي او منافاتي ندارد، چرا كه ابوعلي مدت طولاني عمر كرده است....» [9] .

اما خود به اين مطلب قانع نشده و در رد آن مي گويد: «اين قضيه بسيار بعيد است، چرا كه ابن ادريس از ابوعلي، غالبا - توسط الياس بن ابراهيم حائري و او از حسين بن رطبه از ابوعلي يا؛ از عربي بن مسافر از الياس بن هشام و ابوعلي قاسم بن محمد بن عماد طبري و هر دو از ابوعلي روايت مي كند و نيز از حسين بن رطبه از ابوعلي روايت مي كند و روايت ابن ادريس از ابوعلي بدون واسطه ذكر نشده است.» [10] .

بر كلام علامه مجلسي مي توان افزود كه آخرين تاريخي كه از زندگاني ابوعلي طوسي به ما رسيده است، در اسانيد روايي عماد طبري است كه از او در بشارة المصطفي روايت مي كند و به سال 515 ه بازمي گردد. بنابراين روايت ابن ادريس (تولد: سال 486 ه) از ابوعلي طوسي بدون واسطه بعيد مي نمايد.

بدين لحاظ مجلسي مي گويد: «ظاهرا گوينده ي حدثنا، ابن ادريس نيست. گوينده ي آن يا رطبه يا ابوالقاسم طبري يا ديگري است و كاتب آن، ابن ادريس مي باشد.»

اما با اين حال در يكي از اجازات خود به شاگردانش مي نويسد: «ابن ادريس بدون واسطه از ابوعلي طوسي روايت كرده چنانكه در صحيفه اي كه به خط ابن ادريس نزد او موجود مي باشد، آمده است.» [11] .

به اعتقاد نگارنده، روايت ابن ادريس از ابوعلي بدون واسطه در خصوص صحيفه مي تواند به صورت وجادة از روي خط ابوعلي باشد. رابطه ي نسبي او با ابوعلي و قرب راماني با او، مؤيد اين احتمال است.


پاورقي

[1] الفرائد الطريفه: 9.

[2] بحارالانوار، 162:110.

[3] الرسائل الرجاليه كلباسي 615:2.

[4] الذريعه 13: 1326/358.

[5] روايت از وي در اجازات مولي محمد تقي مجلسي رحمه الله آمده است، بحارالانوار 110: 38/44، همان: 43:65، و مواضع ديگر.

[6] روايت از وي در اجازات مولي محمد تقي مجلسي رحمه الله آمده است، بحارالانوار 110: 41/52 و ص 43/65 و....

[7] روايت از او در اجازات مولي محمد تقي مجلسي رحمه آمده، بحارالانوار 110: 39/46 و ص 65/ 43 و...

[8] ر. ك: لؤلؤة البحرين: 278.

[9] الفرائد الطريفه: 19 - 18.

[10] منبع سابق.

[11] بنگريد: شرح صحيفه ي مجلسي؛ بحارالانوار 162:110.