عنوان دعا چنين است:

و كان من دعائه عليه السلام اذا استقال من ذنوبه، او تضرع في طلب العفو عن عيوبه:

از دعاهاي امام (ع) هنگامي كه از گناهان، گذشت مي طلبيد، يا در درخواست بخشش از ناپسنديده ها تضرع مي نمود.

پيش از اين توضيح داده شد كه امام معصوم نه تنها نافرماني خدا نمي كند بلكه فكر و انديشه ي گناه نيز به دلش خطور نمي كند. و اگر در صحيفه عناويني چون استغفار از گناه، طلب مغفرت و... آمده است در حقيقت آموزشي است به ما كه چگونه از خداوند درخواست عفو و بخشش داشته باشيم، بايد دانست امام (ع) به لحاظ شناخت و معرفت نسبت به مقام الهي، به هر ميزان كه خدا را عبادت مي كند، باز معتقد است، كه حق عبادت را در پيشگاه اقدس الهي بجا نياورده است، لذا در نهايت عبوديت در پيشگاه عظمت خداوند جل و جلاله پيشاني بندگي بر زمين ساييده و طلب استغفار مي كند. البته اين استغفار، با استغفار براي بخشش از نافرماني خدا تفاوت دارد. زيرا بندگي و عبوديت در پيشگاه اقدس الهي اقتضا مي كند كه انسان هر چه مي تواند خاضع و خاشع باشد. و همواره در نهايت بندگي از خداوند درخواست كند. و چه لذتي براي مردان خدا مخصوصا اولياءالله بيشتر و بهتر از اين كه خاضعانه با خداوند راز و نياز كنند. مگر نه اين است كه بزرگترين افتخار رسول خدا (ص) عبد بودن ايشان است



[ صفحه 88]



و ما همواره در تشهد نماز به اين مطلب شهادت مي دهيم و مي گوئيم: اشهد ان محمدا عبده و رسوله.

محتواي دعا

دعاء شانزدهم اينگونه آغاز مي شود: اللهم يا من برحمته يستغيث المذنبون، بار خدايا، اي آنكه گناهكاران به سبب رحمت او فريادرسي مي جويند. در اين دعا امام (ع) ابتدا در زمينه ي خداشناسي مطالبي را بيان مي فرمايند، و با زيباترين عبارات و توصيفات، ديدگاه و انديشه و اعتقاد به خدايي كه مي پرستيم را روشن مي كنند. و در اين زمينه به نكات زير اشاره مي فرمايند:

1- خداوند مونس و آرام بخش هر غريب است.

2- فرج و گشايش در كارها و مشكلات با خدا است.

3- رحمت الهي در تمامي پهنه ي هستي گسترده است.

4- خداوند فريادرس هر تنها مانده است.

5- خداوند براي نعمتهايي كه به ما داده پاداش نمي طلبد.

6- خداوند در مجازات افراط نمي كند.

سپس امام (ع) به ما مي آموزد كه در مقام اقرار به خطاها و گناهان، خالصانه و با صداقت به بيان كاستيها و لغزشهاي خود در پيشگاه خداوند بپردازيم. در اين فراز از دعا امام (ع) مي فرمايد: و انا يا الهي عبدك الذي امرته بالدعاء فقال: لبيك و سعديك، ها انا ذا، يا رب، مطروح بين يديك، و من اي خداي من، بنده ي توام كه او را به دعا امر فرمودي و گفت: لبيك و سعديك يعني اطاعت مي كنم و فرمانت را به جا



[ صفحه 89]



مي آورم، اينك منم اي پروردگار، بنده اي كه در پيشگاهت افتاده است.

آنگاه در فرازهاي آخر دعا پس از صلوات بر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت طاهرينش عليهم السلام به ما مي آموزد كه چه درخواستهايي از خداوند داشته باشيم، و آنها را چنين برمي شمرد:

1- و قني من المعاصي، و مرا از گناهان مصون بدار.

2- و استعملني بالطاعه، و مرا به فرمانبرداري از خود مشغول بدار.

3- و ارزقني حسن الانابه، و نيكي بازگشت از گناه را روزي ام فرما.

4- و طهرني بالتوبه، و مرا به توبه پاك گردان.

5- و ايدني بالعصمه، و مرا به نگهداري (از گناهان و گرفتاريها) كمك كن.

6- و استصلحني بالعافيه، و با تندرستي آشتيم ده.

7- و اذقني حلاوه المغفره، و شيريني آمرزش را به من بچشان.

8- و اجعلني طليق عفوك، و مرا رها شده ي عفو خود گردان.

چنانكه ملاحظه مي كنيم، تمامي درخواستها در زمينه اصلاح نفس و سازندگي شخصيت الهي انسان است، توفيق توبه و به دست آوردن غفران و بخشش الهي و موفق شدن به اطاعت از فرامين خداوند، محورهاي اصلي هدايت و سعادت و نيكبختي دنيا و آخرت انسان است، كه امام (ع) در قالب دعا و در جهت ساختن و تربيت الهي انسان آنها را به زيبايي مطرح فرموده است.



[ صفحه 90]