عنوان دعا چنين است:

و كان من دعائه عليه السلام في الاعتراف و طلب التوبه الي الله تعالي، از دعاهاي امام (ع) (كه به ما) شيوه ي اقرار به گناه و درخواست (توفيق براي) توبه و بازگشت (از معصيت) به سوي (اطاعت) از خداي تعالي را آموزش مي دهد.

امام محمد باقر (ع) فرمود: به خدا قسم، خدا از مردم جز دو خصلت و خوي نخواسته است اول آنكه به نعمتها اعتراف كنند كه براي ايشان مي افزايد، دوم آنكه به گناهان اقرار نمايند كه آنها را از آنان مي آمرزد.

البته پيش از اين نيز توضيح داديم كه امامان (ع) معصوم هستند، و نه تنها گناه نمي كنند، بلكه فكر گناه هم نمي كنند. اما در پيشگاه خدا و هنگام عبادت و دعا چنان سر بر آستان الهي مي گذارند و ابراز بندگي و خشوع مي كنند، كه جز ذات اقدس الهي چيزي را نمي بينند، چنانكه مولا و مقتداي عارفان علي (ع) در حال عبادت و دعا و راز و نياز شبانه با معبود، از خود بي خود گرديده و از حال مي رفتند.

محتواي دعا

امام سجاد (ع) در اين دعا به ما مي آموزد كه چگونه عرض تقصير به پيشگاه خداوند ببريم و چگونه از او درخواست بازگشت و توبه كنيم.



[ صفحه 74]



فرازهاي اول دعا را، ايستاده بر درگاه حق، به زيبايي اينگونه بيان مي فرمايند: اللهم انه يحجبني عن مسالتك خلال ثلاث، و تحدوني عليها خله واحده، بار خدايا سه خصلت مرا از درخواست از تو بازمي دارد و يك خصلت مرا بر آن مي دارد. و سپس آن سه خصلت را معرفي مي كنند:

1- يحجبني امر امرت به فابطات عنه، بازمي دارد مرا امري كه به آن فرمان دادي و من از بجا آوردن آن درنگ كردم (كوتاهي كردم)

2- و نهي نهيتني عنه فاسرعت اليه، و نهيي كه از آن جلوگيري كردي (دستور انجام ندادن آن را دادي) و من به سوي آن شتافتم.

3- و نعمه انعمت بها علي فقصرت في شكرها، و نعمتي كه به من بخشيدي و من در سپاسگزاريش كوتاهي نمودم.

امام (ع) بطور غيرمستقيم به ما آموزش مي دهد كه براي رسيدن به رضاي الهي بايد اوامر و فرمانهاي خدا، يعني دستورات مكتب را انجام دهيم و از آنچه خداوند نهي كرده و خلاف دستور مكتب است دوري كنيم و با بكارگيري صحيح نعمتها و امكانات الهي كه به ما ارزاني داشته شكر وي را بجا آوريم.

سپس آن خصلتي كه وامي دارد كه از خداوند درخواست نمايد را اينگونه معرفي مي كند: و يحدوني علي مسالتك تفضلك علي من اقبل بوجهه اليك، و وامي دارد تا به درخواست از تفضل تو به كسي كه رو به تو آورد. و ادامه مي فرمايد: و با گمان نيك به سويت آيد.

مسلما كسي كه به پيشگاه خداوند روي مي آورد و توبه و بازگشت مي كند و در حقيقت تصميم مي گيرد كه انسان ديگري شود و



[ صفحه 75]



گذشته را جبران كند، بازگشت و توبه ي او بايد داراي ويژگيها و علائمي باشد، كه حالت بازگشت را در او نشان بدهد، امام سجاد (ع) حالات و ويژگيهايي كه انسان تائب (توبه كننده) بايد داشته باشد و با آن حالت به پيشگاه خداوند روي آورد را چنين برمي شمرند:

1- تلقاك بالانابه، به وسيله ي توبه به تو روي آورد.

2- و اخلص لك التوبه، و توبه را براي تو خالص گرداند.

3- فقام اليك بقلب طاهر نقي، پس با دلي پاك به سوي تو برخيزد. (از درون و برون حالت بازگشت و توبه داشته باشد)

4- ثم دعاك بصوت حائل خفي، سپس با صداي تغيير يافته (زمزمه وار) آهسته تو را بخواند.

5- قد تطاطالك فانحني، و در حاليكه براي تو فروتني كرده و خم گشته.

6- و نكس راسه فانثني، و سرش را به زير افكنده و كج كرده.

7- قد ارعشت خشيته رجليه، به راستي كه ترس پاهايش را به لرزه انداخته.

8- و غرقت دموعه خديه، و اشك گونه هايش را غرق كرده باشد.

چنانكه ملاحظه مي كنيم، امام (ع) حالات جسمي و روحي انسان توبه كننده ي واقعي را دقيقا ترسيم مي كند. و اين جز از امام معصوم (ع) كه طبيب الهي انسان است و به همه ي زواياي وجود او به علم الهي آگاهي دارد، از كس ديگري برنمي آيد.

سپس در بخش ديگر دعا، و در حين مناجات و نيايش، به يكي از مهمترين و اساسي ترين ارزشهاي الهي يعني دوري از «استكبار» اشاره



[ صفحه 76]



كرده و مي فرمايد:

و ان احب عبادك اليك من ترك الاستكبار عليك، و جانب الاصرار، و لزم الاستغفار، و محبوبترين بندگان تو نزدت كسي است كه بر تو سركشي و استكبار ننمايد، و از اصرار (بر گناه) دوري گزيند، و همواره آمرزش طلبد.

يعني از حالت استكبار كه باعث مي شود انسان به سوي نافرماني و در نتيجه گناه روي آورد، دور شود و اگر گناهي كرد، بر آن اصرار نكند و آن را پيگيري ننمايد و به وسيله «استغفار» در پي جبران گناه و اثرات آن برآيد و از خداوند طلب بخشش كند. كسي كه اين حالات را داشته باشد، هميشه در خط و راه خداوند گام برمي دارد لذا از كساني است كه به فرمايش امام سجاد (ع) خداوند او را از همه بيشتر دوست دارد.



[ صفحه 77]