عنوان دعا چنين است:

و كان من دعائه عليه السلام عند الصباح و المساء، از دعاهاي آن حضرت به هنگام بامداد و شب است اين دعا با حمد و ثناي خداوند آغاز مي شود.

محتواي دعا

الحمد لله الذي خلق الليل و النهار بقوته، سپاس خداي را كه به قدرت خود شب و روز را آفريد. در اين بخش از دعا به نكات زير اشاره شده است.

1- آفرينش شب و روز و اينكه هر كدام داراي حدود و مرزبندي معيني است.

2- آمدن شب و روز از پي يكديگر و به وجود آمدن شرايط مناسب براي حيات و پرورش انسان و تغذيه او.

3- هدف از آفرينش شب و روز، و بيان اينكه خداوند شب را براي اين آفريد تا انسان از جنبشهاي رنج آور و دشواريهاي خسته كننده (روز) بيارامد. و روز را براي آنان قرار داده تا در آن فضل و احسان خداوند را بطلبند و وسيله روزي خويش را به دست آورند.

4- انسان همواره در بوته ي آزمايش قرار دارد. و صحنه ي زندگي دنيا براي او جايگاه امتحان و آزمايش مي باشد.

5- بيان اينكه همه چيز در جهان تحت اراده ي خداوند قرار دارد،



[ صفحه 57]



چنانكه امام (ع) مي فرمايد: اصبحنا في قبضتك يحوينا ملكك و سلطانك،... به صبح درآمديم در پنجه ي (قدرت) تو كه پادشاهي و توانائيت ما را فرامي گيرد و اراده و خواست تو ما را گرد مي آورد. و از روي امر و فرمان توست كه در كارها دست مي بريم و در تدبير تو رفت و آمد مي كنيم.

سپس امام (ع) اشاره به روزي كه در آن قرار دارد مي نمايد و مي فرمايد: و هذا يوم حادث جديد، و هو علينا شاهد عتيد، ان احسنا ودعنا بحمد، و ان اسانا فارقنا بذم، و اين روز (روز) نوآمده و تازه اي است، و آن بر ما گواه آماده ايست، اگر نيكي كنيم با سپاسگزاري ما را بدرود مي نمايد، و اگر بدي كنيم با نكوهش از ما جدا خواهد شد.

روزهايي كه ما در زندگي سپري مي كنيم، همواره اين سخنان را با ما دارند، كه چگونه آنها را به پايان مي رسانيم. آيا شب كه به بستر خواب مي رويم، روز را بگونه اي گذرانده ايم كه با سپاسگزاري و درودگويان از ما جدا شده باشد؟

اين فراز از دعاي امام (ع) ما را به «محاسبه ي» ايام زندگي دعوت مي كند. و آنگاه در جهت بهره گيري از آن روز و ايام ديگر درخواستهايي را بيان مي فرمايد كه به گوشه هايي از آن درخواستها اشاره مي كنيم.

1- و ارزقنا حسن مصاحبته، و نيك همراه بودن با اين روز را روزي ما گردان.

2- و اجزل لنا فيه من الحسنات، و اخلنا فيه من السيئات، و املالنا ما بين طرفيه حمدا و شكرا و اجرا و ذخرا و فضلا و احسانا، و در اين روز



[ صفحه 58]



براي ما نيكيها را بيافزا، و از بديها تهي مان ساز، و دو طرف (اول تا آخر) آن را براي ما از ستايش و سپاس و پاداش و اندوخته (براي آخرت) و بخشش و نيكي پر گردان.

سپس از خداوند مي خواهد كه بر انجام كارهاي زير توفيق پيدا كند. و در حقيقت به ما آموزش مي دهد كه از خداوند چه چيزي را درخواست كنيم:

1- لاستعمال الخير، براي انجام نيكي.

2- و هجران الشر، و دوري از بدي.

3- و شكر النعم، و سپاسگزاري از نعمتها.

4- و اتباع السنن، و پيروي از سنتها.

5- و مجانبه البدع، و دوري از بدعتها.

6- و الامر بالمعروف و النهي عن المنكر، و امر به معروف و نهي از منكر.

7- و حياطه الاسلام، و حفظ و نگهداري اسلام.

8- و انتقاص الباطل و اذلاله، و نكوهش باطل و خوار نمودن آن.

9- و نصره الحق و اعزازه، و ياري حق و گرامي گردانيدن آن.

10- و ارشاد الضال، و راهنمائي گمراه.

11- و معاونه الضعيف، و كمك به ناتوان.

12- و ادراك اللهيف، و رسيدن به فرياد ستم ديده.

اگر گذري دوباره بر درخواستهاي امام (ع) داشته باشيم، مشاهده مي كنيم كه آنچه امام بيان مي فرمايد همگي درخواستهاي كليدي و اساسي، براي تكامل و تعالي مسلمانان و امت اسلامي است. و توفيق يافتن بر انجام آنها راه رسيدن به سعادت دنيوي و اخروي را



[ صفحه 59]



براي فرد و جامعه هموار مي كند.

در حقيقت امام سجاد (ع) برنامه ي روزانه ي يك مسلمان را تنظيم مي كند، و وظائف او را نسبت به مكتب و جامعه اش به وي نشان مي دهد. انجام كارهاي «خير» يعني كارهايي كه طبق دستور مكتب باشد و «شكر» در مقابل نعمتها و استفاده از امكانات و توان و استعداد در مسير صحيح، كه از معاني شكر است و بازرسي و نظارت عمومي و همگاني كه «امر به معروف و نهي از منكر» مي باشد. و دفاع نظامي و سياسي و فرهنگي و اقتصادي از حريم اسلام، و ياري كردن حق و نشان دادن نقصها و نارسائيهاي انديشه هاي باطل و مبارزه فرهنگي با مظاهر گوناگون باطل در جهت هدايت گمراهان و ساده انديشاني كه فريب توطئه هاي فرهنگي دشمنان را مي خورند و حمايت مستمر از ناتوانان جامعه.



[ صفحه 60]