عنوان دعا چنين است:

و كان من دعائه عليه السلام في الصلوه علي حمله العرش و كل ملك مقرب، از دعاهاي امام (ع) در درود بر نگهداران عرش و تمام فرشتگان مقرب الهي است.

محتواي دعا

ملائكه و فرشتگان، موجودات و مخلوقات خداوند هستند كه هر كدام متناسب با موقعيت و مقام و منزلتي كه دارند در نظام آفرينش به فرمان خالق هستي وظائفي را انجام مي دهند. و در انجام ماموريت خويش هيچگاه دچار سستي و خستگي نشده و همواره در خدمت ذات مقدس الهي هستند.

و از آنجا كه بخشي از مخلوقات نظام هستي، مستقيم و غيرمستقيم با كارها و امور مربوط به انسانها ارتباط دارند. و انسانها در حيات دنيوي و يا پس از مرگ به نوعي با اين فرشتگان برخورد خواهند داشت، لذا بارزترين زمان ملاقات انسان با ملائكه مي تواند هنگام مرگ باشد كه فرشته ي مرگ (عزرائيل) و يا ماموران الهي براي گرفتن جان انسانها حاضر مي شوند. با توجه به اين حقيقت امام سجاد (ع) در قالب دعا توجه ما را به اين مامورين الهي كه شب و روز در كار و ماموريت هستند، و در پهنه ي هستي، و عالم غيب و شهود رسالتهايي را انجام مي دهند جلب مي كند. و با الهام از آيات قرآن و



[ صفحه 42]



علم امامت، پاره اي از آنان را نام مي برد و به كار و ماموريت آنها اشاره مي فرمايد. و با بيان ارزشهاي والاي ملائكه ما را به اطاعت و فرمانبرداري از خداوند دعوت مي كند.

دعاي سوم اينگونه آغاز مي شود: اللهم و حمله عرشك الذين لا يفترون من تسبيحك، بار خدايا و نگهداران عرشت، كه از تسبيح و منزه نمودن تو سست نمي شوند.

ارزشهايي را كه امام (ع) براي ملائكه در اين دعا برمي شمارد عبارتند از:

1- لا يفترون من تسبيحك، از تسبيح گفتن خداوند سست نمي شوند.

2- لا يسئمون من تقديسك، از تقديس و مبري گردانيدن تو (خدا) به ستوه نمي آيند.

3- لا يستحسرون من عبادتك، از پرستش تو مانده نمي شوند.

4- لا يوثرون التقصير علي الجد في امرك، و تقصير و كوتاهي بر كوشش در(باره ي) امر و فرمان تو اختيار نمي نمايند.

5- لا يغفلون عن الوله اليك، و از شيفتگي، به سوي تو غفلت و فراموشي ندارند.

بيان اين صفات و ويژگيهاي ملائكه و فرشتگان الهي، در جهت ترغيب انسانها به سوي عبادت و اطاعت از خداوند مي تواند باشد. امام (ع) با توصيف فرشتگان به اين صفات در حقيقت ما را به سوي بندگي و عبوديت دعوت مي كند كه رمز تكامل و تعالي و تربيت الهي انسان و ساخته شدن جامعه ي انساني است.



[ صفحه 43]



سپس در فرازهاي ديگر اين دعا اينگونه به معرفي ملائكه الهي مي پردازد:

و 1- اسرافيل صاحب الصور...، و اسرافيل، صاحب صور (چيزي كه در آن دميده مي شود) كه چشم گشوده و بر هم نمي نهد، منتظر دستور و فرمان تو است تا با دميدن (در صور) مردگان را زنده نمايد.

2- و ميكائيل ذو الجاه عندك...، و ميكائيل كه نزد تو داراي منزلت و صاحب مقام بلند است.

3- و جبريل الامين علي وحيك...، و جبرئيل امين و درستكار بر وحي، و پيروي شده ي در آسمانها و ارجمند در پيشگاه و مقرب در نزد تو است. جبرئيل فرشته وحي است.

4- و الروح الذي هو علي ملائكه الحجب، و روح (نام فرشته اي است) كه موكل و گماشته بر فرشتگان حجابها است. گفته شده «حجب» در اينجا انواري است بالاتر از آسمانها كه از علم مخلوقين به ماوراء آنها پنهان است.

5- و الروح الذي هو من امرك، و روح (نام فرشته ي بسيار بزرگ)، كه از عالم امر (اسرار) تو است.

پس دو فرشته با عنوان «روح» وجود دارد، كه هر كدام ماموريتي ويژه را به عهده دارند.

سپس امام (ع) مي فرمايد بر اين فرشتگان ارجمند الهي درود فرست و نيز بر فرشتگاني كه پائينتر از آنان هستند، و علي الملائكه



[ صفحه 44]



الذين من دونهم، و سپس فرشتگان ديگر را در ادامه معرفي مي نمايد:

6- خزان المطر و زواجر السحاب، (فرشتگان) خزانه داران باران و به حركت درآورندگان ابر.

قرآن مجيد در سوره صافات آيه 2 مي فرمايد: فالزاجرات زجرا، قسم به رانندگان، كه احتمالا منظور فرشتگان گماشته شده بر ابرها هستند.

ظاهرا باران تحت يك سري قوانين و مقررات فيزيكي و شيميايي از آسمان مي بارد . اين ظاهر بارش باران است، اما از آنجا كه يك قطره باران جز به اراده خداوند نمي بارد. اين ملائكه هستند كه به اراده ي خداوند ماموريت نزول باران را به عهده دارند. اين منافاتي با علم ندارد. زيرا آنچه ما از نظام آفرينش، مخصوصا آسمانها مي دانيم، نسبت به آنچه در اين باره نمي دانيم مانند قطره در برابر اقيانوس است. گذشته از اين، ساختمان وجودي فرشتگان بر ما پوشيده است و ما نمي دانيم كه خلقت آنها چگونه است. پس اينگونه نبايد تصور كرد كه فرشتگان در آسمان نشسته اند و با ظرف، آب بر روي زمين مي ريزند. هر چه هست تحت قوانين و سنتهاي الهي است آنان هر چه هستند كنترل كننده ي پديده ي باران و نزول آن مي باشند. و اين ماموريت، تضادي با قوانين طبيعي جهان نداشته. و هماهنگ و همسوي آن است. و نشان دهنده ي مديريت گسترده خداي حكيم بر جهان هستي مي باشد.

7- الذي بصوت زجره يسمع زجل الرعود، فرشته اي كه از صداي زجر و راندنش بانگ رعدها شنيده مي شود، و چون



[ صفحه 45]



ابر خروشان با صداي راندن او به شنا درآيد (رفت و آمد نمايد)، شعله هاي برقها بدرخشد.

قرآن مجيد مي فرمايد: و يسبح الرعد بحمده، رعد تسبيح خدا مي گويد.

8- و مشيعي الثلج و البرد...، فرشتگاني كه همراه برف و تگرگ هستند.

9- و الهابطين مع قطر المطر اذا نزل، و فرشتگاني كه با دانه هاي باران كه مي بارد فرود مي آيند.

معرفي اين فرشتگان و حدود ماموريت و كارهايي كه به عهده دارند، نشان دهنده قدرت و تدبير خالق جهان است، و مديريت خداوند را بر نظام هستي بيان مي كند، بطوريكه در اين نظام منظم و حساب شده و دقيق، حتي يك قطره باران رها شده نيست، و مامورين الهي از زمان پيدايش تا هنگام نزول آن را دنبال كرده و تا حصول نتيجه و رسيدن به جايگاهي كه براي آن در نظام آفرينش تعيين شده پيگيري مي كنند. يعني اي انسان وقتي يك قطره باران، اينگونه داراي حساب و كتاب است، مواظب اعمال و رفتار و گفتار خويش باش و هماهنگ با نظام هستي و طبق سنتهاي الهي در زندگي حركت كن.

10- و القوام علي خزائن الرياح، و فرشتگاني كه بر خزانه هاي بادها، زمامداران هستند.

11- و الموكلين بالجبال فلا تزول، و فرشتگاني كه بر كوه ها گماشته شده اند، تا از هم نپاشند.

12- و الذين عرفتهم مثاقيل المياه...، و فرشتگاني كه سنجش آبها



[ صفحه 46]



و پيمانه ي بارانهاي سخت و رگبارها را به آنان شناسانده اي.

13- و رسلك من الملائكه الي اهل الارض بمكروه ما ينزل من البلاء و محبوب الرخاء، و فرشتگان فرستاده شده بر اهل زمين كه گرفتاريهاي ناگوار و گشايش خوشايند (بلا و رحمت) مي آورند.

14- و السفره الكرام البرره، و سفراء گرامي نيكوكار.

15- و الحفظه الكرام الكاتبين، و نگهبانان بزرگوار نويسنده.

16- و ملك الموت و اعوانه، و ملك الموت (فرشته مرگ به نام عزرائيل) و يارانش.

17- و منكر و نكير، و منكر و نكير (دو فرشته بازپرس در قبر)

18- و رومان فتان القبور، و رومان آزمايش كننده ي (اهل) قبر

19- و الطائفين بالبيت المعمور، و طواف كنندگان بيت المعمور.

20- و مالك، و بر مالك

21- و الخزنه، و زمامداران دوزخ

22- و رضوان، و بر رضوان

23- و سدنه الجنان، و كليدداران بهشت

24- و الذين لا يعصون الله ما امرهم، و يفعلون ما يومرون، و فرشتگاني كه خدا را در فرمانهايش نافرماني نمي نمايند، و به آنچه به آن مامورند عمل مي كنند. اين فرشتگان با توجه به آيه 6 سوره تحريم، ملائكه ي «غلاظ» و «شداد» هستند.

25- و الذين يقولون سلام عليكم بما صبرتم فنعم عقبي الدار، و



[ صفحه 47]



فرشتگاني كه (به اهل بهشت) مي گويند: درود بر شما باد به آنچه كه شكيبايي نموديد (از بجا آوردن طاعات و دوري از گناهان)، پس عاقبت نيكويي در دنيا داريد.

26- و الزبانيه الذين اذ قيل لهم: خذوه فغلوه ثم الجحيم صلوه، و فرشتگاني كه پاسبانند، هرگاه به ايشان گفته شود: او را بگيريد و در غل كشيد و به دوزخ اندازيد، به شتاب به او رو آورده و مهلتش نمي دهند.

27- و سكان الهواء و الارض و الماء و من منهم علي الخلق، و فرشتگاني كه در هوا و زمين و آب جا دارند، و بر آنان كه بر خلق (همه آفريده شدگان در آسمان و زمين) گماشته شده اند. روايت شده: خدا چيزي را نيافريده جز آنكه فرشته اي بر آن گماشته شده است.

28- سائق و شهيد، قرآن در آيه 21 سوره ق مي فرمايد:

و جاءت كل نفس معها سائق و شهيد، و هر كس مي آيد و با او دو فرشته است يكي او را (به معاد و بازگشت) مي راند و يكي (به عمل او) گواه است.

29- و قبائل الملائكه الذين اختصصتهم لنفسك، و اصناف گوناگون فرشتگاني كه براي خود اختصاص داده اي، و آنان را با تقديس خود از خوردني و آشاميدني بي نياز كرده اي، و در درون طبقه هاي آسمانهايت جا داده اي.

و در انتهاي دعا امام عليه السلام مي فرمايد: (خداوندا) بر آنان درود فرست درودي كه كرامت و مقامي بر مقامشان و پاكيزگي و تقربي بر تقربشان بيافزايد.



[ صفحه 48]