الصحيفة السجادية الثانية، (عربي)، شيخ محمد بن حسن حرعاملي (م 1104 ق)

كتاب شامل 65 دعا از دعاهاي مروي از حضرت سجاد عليه السلام به نقل از كتب معتبر شيعه همچون من لا يحضره الفقيه، كافي، مصباح كفعمي، مصباح المتهجد، مهج الدعوات و... مي باشد كه در صحيفه كامله سجاديه نيامده است و در رمضان 1053 ق تأليف آن به پايان رسيده است.

اولين دعاي آن «و كان من دعائه عليه السلام في مناجاة التائبين» (با آغاز: الهي البستني الخطايا ثوب مذلتي) است.

شيخ حر در ابتدا قصد داشت مقدمه اي مفصل در ذكر احاديث وارده از معصومين عليهم السلام در آداب دعا بر كتاب بيفزايد؛ اما به درخواست دوستان، براي آن كه مطالب به درازا نينجامد و خسته كننده نباشد، آن ها را حذف كرد و فقط به ذكر ادعيه حضرت سجاد عليه السلام بسنده نمود.

ولي در نسخه شماره 9675 آستان قدس رضوي اين مقدمه موجود مي باشد كه نشان مي دهد مقدمه در مسوده مؤلف موجود بود، اما به هنگام بياض نمودن كتاب، شيخ آن ها را انداخته و نسخه آستان قدس به احتمال بسيار زياد از نسخه مسوده مؤلف - بلا واسطه يا با واسطه - كتابت شده كه شامل مقدمه نيز مي باشد. مؤيد اين نظر، سخن صاحب كشف الحجب و الاستار مي باشد كه در نسخه ي خط شيخ حر، اين مقدمات را ديده بوده است.

اين مقدمه در 91 فصل در احاديث وارده از معصومين عليهم السلام در آداب دعاء و داعي و استحباب و فضل و ثوابش گرد آوري شده كه عناوين بعضي از فصول آن چنين است:



[ صفحه 175]



«فصل: يحرم الاستكبار عن الدعاء،... يستحب الاكثار من الدعاء،... يستحب اختيار الدعاء علي غير من العبادات المستحبة،... يستحب اختيار الدعاء عقيب الفريضة،...»

ر. ك: الذريعة، ج 15، ص 19؛ كشف الحجب و الاستار، ص 366؛ ايضاح المكنون، ج 2، ص 65.

آغاز: «الحمد لله المجيب من دعاه القريب ممن ناجاه الذي جعل الدعاء جنة واقية و جنة باقية و عدة الداعي و نجاع الساعي و سلاح المتعبد و مصباح المتهجد و كنوز النجاح و منهاج الصلاح و مفتاح الفلاح و معالم الدين... و بعد فيقول الفقير الي الله الغني محمد ابن الحسن الحر العاملي لا يخفي شرف الدعاء و علو منزلته و كمال فضله و سمو مرتبته فطوبي لمن صرف فيه الاوقات و زين به الصلوات و شرف به الخلوات و توقع له مظان الاجابات... و قد اشتملت الصحيفة الكاملة التي هي بتحصيل السعادة كافلة علي جملة من أدعية مولانا زين العابدين متضمنة لمهات الدنيا و الدين و قد جمعت هنا بقية ما وصل الي مما نقله العلماء الاعلام من أدعيته عليه الصلوة و السلام».

انجام: «يا رباه يا اكرم من تجاوز و عفي. با رباه ارحم من ارخي الستور علي الخطايا. يا رباه ارحم من صلي في جوف الليل و ناجي. يا رباه ارحم من لم يزل يعصيك صغيرا و كبيرا منذ نشأ. يا رباه صل علي محمد و آل محمد الآخرة و الاولي. يا رباه لا تحرمنا شفاعته غدا. يا رباه صل علي ملائكة السعداء و الانبياء و الشهداء و الحمد لله رب العالمين».

چاپ ها:

1- بمبئي، 1311 ق، سنگي.

2- قاهره، مطبعة النيل، 1322 ق / 1904 م، با حواشي و تعليقات و توضيحات از محسن بن عبدالكريم بن علي حسيني عاملي، 311 صفحه.

3- قم، مكتبة الثقلين القرآن و العترة، رمضان 1398 ق، با مقدمه مصطفي نوراني افست از چاپ قبلي، 7 به اضافه 311 ص.

4- قم، مؤسسة المعارف الاسلامية، اول، 1421 ق، تحقيق: فارس حسون كريم، 252 ص.



[ صفحه 176]



نسخه ها:

1 / 469 - كتابخانه و موزه سالار جنگ - حيدر آباد هند، شماره 1446، نسخ زيبا، جمادي 1076 ق، شنگرف، داراي يادداشت هايي از اعجاز حسين كنتوري و مير علي خان سالار جنگ در كلكته به سال 1302 ق، داراي كرم خوردگي، اوراق رطوبت ديده، نسخه ترميم و صحافي شده است.

[CATALOGUE OF THE ARABIC MANUSCRIPTS IN THE SALAR JUNG MUSEUM AND LIBRARY, VOL. 5, P. 257]

2 / 470 - كتابخانه و موزه سالار جنگ - حيدر آباد هند، شماره 1537، نسخ زيبا، قرن 11 ه، نسخه داراي تزئينات است، مجدول با سياه و زر، داراي كرم خوردگي و رطوبت، آغاز افتاده است.

[CATALOGUE OF THE ARABIC MANUSCRIPTS IN THE SALAR JUNG MUSEUM AND LIBRARY, VOL. 5, PP. 64-65]

3 / 471 - آستان قدس رضوي، شماره 9675، نسخ، اواخرسده 11 ه،نسخه مصحح و مقابله شده، عناوين شنگرف، نسخه از قسمت هاي مختلف افتادگي دارد، 158 برگ، 15 سطر، مقدمه را نيز شامل مي شود كه در ساير نسخه ها موجود نيست.[فهرست آستان قدس رضوي، ج 15، صص 330 - 329]

4 / 472 - وزيري يزد، شماره 2782، رساله دوم مجموعه، صص 318 - 150، نسخ، محمد اراهيم حسيني، شوال 1130 ق، عناوين و نشاني ها شنگرف، مجدول، 12 سطر [فهرست وزيري، ج 4، ص 1425]

5 / 473 - مرعشي قم، شماره 6900، رساله اول مجموعه، ص 31 - 2، نسخ، علي بن علي شوشتري، نيمه ربيع الثاني 1166 ق، عناوين و نشاني ها شنگرف، سطور مختلف [فهرست مرعشي، ج 18، صص 95 - 94]

6 / 474 - آيت الله فاضل خوانساري - خوانسار، شماره 390، نسخ معرب، قرن 12



[ صفحه 177]



ه، عناوين شنگرف، تصحيح شده، بعضي اوراق مرمت شده، آغاز و انجام افتاده، 234 برگ، 15 سطر، در فهرست اشتباها با عنوان «الصحيفة السجادية الرابعة» معرفي شده است. [فهرست آيت الله فاضل خوانساري، ج 2، صص 73 - 72]

7 / 475 - عبدالوهاب فريد تنكابني - رامسر (خصوصي)، بدون شماره، محمد جعفر بن علي نقي، ربيع الاول 1223 ق (قسمت نونويس) در حواشي شرح مختصر و معني بعضي از عبارات موجود است، انجام و آغاز افتاده، 13 سطر، با عنوان «صحيفه ي سجاديه» [نشريه نسخه هاي خطي، دفتر 7، ص 788]

8 / 476 - گلپايگاني قم، شماره 29 / 240، نسخ معرب،احمد بن حاجي حسين خوانساري، قرن 13 ه، بعد از كتاب متفرقات مختلفي نوشته شده است، 124 برگ، 15 سطر [فهرست منتشر نشده]

9 / 477 - وزيري يزد، شماره 473، ثلث درشت،سده 13 ه، 10 برگ آغاز نسخه را موريانه خورده، 76 برگ، 15 سطر [فهرست وزيري، ج 1، ص 418]

10 / 478 - دانشگاه تهران، شماره 1204، رساله اول مجموعه ص 20 - 2، نسخ، عناوين و بعضي از لغات در بين سطور به فارسي ترجمه شده است با خط نستعليق شنگرف، 10 سطر [فهرست دانشگاه تهران، ج 6، ص 2310]

11 / 479 - ملك تهران، شماره 69، نسخ، نصير بن محمد تقي لاهيجي، با سرلوح و جدول و تزئينات، 151 برگ، 11 سطر، در فهرست آن را با عنوان «الصحيفة السجادية» معرفي كرده اند.[فهرست ملك، ج 1، ص 478]