شفاء الصدور في شرح الزبور، (فارسي)، سيد عبدالرحيم بن محمد حسيني موسوي شهرستاني (قرن 11 ه)

اين شرح، از شروح مفصل توضيحي بر صحيفه السجاديه به زبان فارسي است. روش مؤلف بدين ترتيب است كه ابتدا جمله اي از دعا را نقل و آن گاه ذيل عناوين «بدان كه - تحقيق» توضيحات لازم را در چند مقاله يا مطلب بيان نموده و در انتها در عنوان «مؤلف گويد» نظر خويش را متذكر مي شود. وي اين كتاب را به نام شاه سلطان حسين صفوي (1135 - 1105) معنون داشته است. جلد اول آن شامل شرح ادعيه ي «تحميد حق تعالي، الصلوة علي رسول الله، الصلوة علي حملة العرش، في ذكر آل محمد، الصلوة علي اتباع الرسل، الصلوة علي آدم و دعاؤه لنفسه» مي باشد كه در رجب 1115 ق تحرير شده و جلد دوم از ادامه ادعيه يعني دعاي صباح آغاز و تا دعاؤه لولده ادامه مي يابد كه تأليف آن در 1117 ق به اتمام رسيده است.

از زندگاني شهرستاني اطلاع چنداني در دست نيست، جز اين كه خود وي در برگ دهم نسخه آستان قدس رضوي يكي از اساتيد خود را چنين معرفي مي كند: «و اجازه داده است اين بضاعت را استاد محقق مدقق كه جمع كرده است ما بين شرف و بهاء و محاسن صوري و معنوي، جامع معقول و منقول، حاوي فروع و اصول، فريد عالي مقدار و سيد



[ صفحه 172]



صاحب قدر و اقتدار، مولانا و مقتدانا و من به في الشرعيات استنادنا مير محمد صالح حسيني متعنا الله ببقائه و وجوده و افاض علي العالمين فيوضاته و تحقيقاته و مد الله ظله السامي الي يوم القيمة و به او اجازه داده قدوه ي متقدمين و خاتم علماء ائمه ي طاهرين... مولانا و مقتدانا مولانا محمد باقر مجلسي قدس الله روحه بالنبي و الوصي». همچنين از ديگر تأليفات موجود او فقط يك كتاب با عنوان «ترجمه ثواب الاعمال» را مي شناسيم كه نسخه خط مؤلف آن در كتابخانه آيت الله مرعشي به شماره 62 موجود و در فهرست آن كتابخانه، ج 1، صص 74 - 73 معرفي شده است. اما در فهرست كتابخانه آصفيه هند آمده كه وي چند كتاب در سلوك و يك تفسير نيز براي آيات معضلات قرآن مجيد نوشته است [1] .

ر. ك: طبقات اعلام الشيعة (الكواكب المنتثرة في القرن الثاني بعد العشرة)، ص 428.

آغاز جلد اول: «حمد شايسته ي ذاتي تواند بود كه اشرف مخلوقات به زبان عجز از ثناء او بلا احصي ثناء عليك انت كما اثنيت علي نفسك گوياست... گويد كه چون به توفيقات رباني و تأييدات سبحاني اكثر اوقات دست به حبل المتين احاديث و عروة الوثقي منقولات و آثار ائمه ي اطهار زده و اوقات خود را صرف مقابله ي آن ها مي نمود و در ايام ماه مبارك رمضان چنان چه متعارف اهل زمانست صرف صحيفه ي كامله ي زين العابدين و امام الساجدين و زيور [كذا] ائمه ي طاهرين مي نمود... و در حين نظر در آن بعضي از نكات به خاطر مي گذرانديم و نظر به فحواي خلق الانسان من طين كرده جرأت بر نقل آنها از صفحه ي دل بر صحيفه نمي نمود. ليكن چون نظر به مضمون ان الله اصطفي آدم و علم الانسان ما لم يعلم نمود قدرت نمود كه نقاب حجاب از روي آفتاب جهان تاب او بردارد... با وجود آن كه هيچ يك از شروح متقدمين را نديده و نداشته، در بذل جهد و ابلاغ الوسع و الطاقة كوتاهي ننمود... و لالي درر و جواهر او را به رونق آيات و اخبار به رشته تحرير و ترقيم كشيد».



[ صفحه 173]



انجام جلد اول: «گفتم به جبرئيل كه اين ها كيانند؟ گفت و اعظانند كه در دنيا مي خواندند مردمان را به نيكوئي و خود ترك آن مي نمودند. اينست آن چه اين بي بضاعت اراده داشت كه در سلك تحرير و رشته ي ترقيم كشيد از بضاعت مزجاة و قليل. و اگر به عون الله و حسن توفيقه صبح اميد از ظلمت فنا طالع بوده باشد در شرح دعاي صباح و مساء و مابقي خواهد كوشيد... و الله يهدي من يشاء الي طريق الرشاد».

آغاز جلد دوم: «حمد مر خداي را كه جاري شده است به مر او قلم و تعظيم كرده انسان را علم ما لا يعلم، و جمع كرده است در ما بين نور و ظلم. و صلوة بر بهترين رسل و هادي سبل محمد مصطفي و بر آل او عليهم افضل الصلوة و السلام. اما بعد چنين گويد... كه بعد از اتمام مجلد اول از شرح صحيفه سجاديه و رسيدن او به نظر بعضي از خلان دينيه جمعي از ايشان امر و برخي التماس نمودند كه به اتمام آن كوشم. اجابة لامرهم و التماسهم شروع در شرح مابقي نمود. و من الله الاستعانة من البداية الي النهاية. و كان من دعائه عليه السلام عند الصباح. يعني و بود از جمله دعاهاي آن حضرت عليه السلام اين دعا در وقت صباح و در بعضي نسخ لفظ السماء بعد از لفظ الصباح موجود است يعني بود دعاي آن حضرت در وقت صبح و شام. و مشهور ميان اصحاب ما رضوان الله عليهم آنست كه».

نسخه ها:

1 / 466 - آستان قدس رضوي، شماره 9799، نسخ، احتمالا به خط مؤلف، عناوين شنگرف، اوراق آغاز و انجام وصالي شده، 426 برگ، 19 سطر،اين نسخه شامل جلد اول كتاب است [فهرست آستان قدس رضوي، ج 15، صص 327 - 325]

2 / 467 - ملك تهران، شماره 4060، نستعليق، مؤلف، 22 ربيع الثاني 1117 ق، عناوين و نشاني ها شنگرف، 299 برگ، 21 سطر، اين نسخه شامل جلد دوم كتاب است. [فهرست ملك، ج 3، صص 514 - 513]

3 / 468 - كتابخانه آصفيه هند، شماره 283 ادعيه، نسخ، محمد كاظم حسين، 1115 ق، 230 برگ، 23 سطر، شامل جلداول كتاب [فهرست مشروح بعض كتب نفيسه قلميه مخزونه كتب خانه آصفيه سر كار عالي، حصه اول، ص 20]



[ صفحه 174]