در سخنان پيشوايان دين به ويژه اميرالمؤمنين مناسبات امام و امت تحت عنوان حقوق متقابل امت، يا وظايف امام در برابر امت و مسئوليت مردم در قبال امام مطرح شده است.



دعا هاي صحيفه نيز از اين حقيقت با بيان مخصوص خود - که همان شيوه ابراز حقايق در قالب نيايش است - ياد کرده و امام سجاد عليه السلام در اين باره چنين فرموده است:



خداوندا ! دل وليِّ خود را درباره دوستانت نرم کن، و دستش را بر دشمنانت گشوده ساز، و مهرباني و رحمت و عطوفت و شفقتش را بما ارزاني دار، و چنان کن که ما از شنوندگان و مطيعان او شويم، و در راه رضايش پوينده و در نصرت او و دفاع از او ياري کننده باشيم و به اين وسيله به سوي تو و پيغمبرت که رحمت هايت اي بار خداي بر او و آلش باد تقرب جوييم. (1)



در اين بخش از دعاي صحيفه به گونه ضمني ارزش هاي رهبري در مديريت نيروي انساني و جامعه اسلامي يادآوري شده و نرم خويي و دشمني ستيزي و رأفت به مردم مورد تصريح قرار گرفته است. از سوي ديگر وظايف مردم در برابر امام عدل و مصلح خيرخواه نيز بر شمرده شده است:



1- لزوم حرف شنوي و اطاعت از او در برنامه هاي اجتماعي و حكومتي همانند برنامه هاي ديني .



2- لزوم جلب رضايت و خشنودي امام.



3- لزوم ياري امام و دفاع از حريم وي.



همچنين مي توان از عبارت فوق نتيجه گرفت که اطاعت و حمايت از امام، خود داراي پاداش و ارزش ديني و مايه تقرب به خداست.



نبايد از نظر دور داشت که منظور امام سجاد عليه السلام از امام، پيشواي عدل الهي است و نه هر کسي که به جبر و ستم و بدون داشتن صلاحيت علمي و ايماني بر مردم سروري کند و حکم راند. زيرا قبل و بعد اين دعا مشخصات امام عدل و رهبري الهي را بيان داشته و مجال هرگونه شبهه را از بين برده است.



در فراز ديگري از صحيفه مي خوانيم:



پروردگارا، رحمت فرست بر پاکيزه تران از اهل بيت او که ايشان را براي قيام به امر خود برگزيده اي، و خزانه داران علم، و نگهداران دين، و جانشينان خويش در زمين، و حجت هاي خويش که بر بندگان خود قرار داده اي.(2)



امام سجاد عليه السلام در اين عبارت به چند نکته اساسي تصريح کرده است:



1- الهي بودن منصب و مقام ائمه معصومين عليهم السلام .



2- ويژگي ائمه و معصومين در ميان خاندان پيامبر و اين که همه همسران و خويشاوندان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم از مرتبه طهارت و عصمت برخوردار نبوده اند.



3- معصومين عليهم السلام از خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم، پس از آن حضرت پاسدار دين و ارزش هاي معنوي هستند.



4- معصومين عليهم السلام علاوه بر رهبري معنوي، در نظام اجتماعي نيز برخوردار از مقام خلافت الهي هستند و تا زماني که آنان در ميان امت هستند، رهبري دين و دنياي مردم، حق ديگران نيست.