مطلع



اختصاص دفتري از فرهنگ کوثر به هر کدام از پيشوايان پاک و آينه داران جلال و جمال الهي، مصوبه اي بود که همزمان با طلوع نشريه در افق مطبوعات کشور، در جمع مسؤولان اين کاروان فرهنگي مطرح گرديد. تاکنون ويژه نامه هايي مخصوص پيامبر گرامي اسلام، حضرت فاطمه عليها السلام، غدير، امام علي، امام حسن، امام حسين، امام صادق و امام کاظم عليهم السلام با ياري اهل قلم حوزه مقدس قم انتشار يافته است. گرچه نسبت به ساحت قدس آن بزرگواران بايد گفت:«دست ما کوتاه و خرما بر نخيل » و «چه نسبت خاک را با عالم پاک » ولي دلخوشيم که با اين ويژه نامه ها آينه خرد و شکسته خود را فراروي آفتاب انوار عترت عليهم السلام بگيريم. اين شماره از «نشريه » به زندگي حضرت علي بن الحسين عليه السلام، امام حماسه و عرفان و آزادي اختصاص يافته است. ما اگر بتوانيم محورهاي پژوهشي و راهکارهاي معرفت اين يادگار سيدالشهدا و عصاره عاشورا را در ديدرس شيفتگان آن بزرگوار قرار دهيم، خداي را شاکريم و شفاعت آن «زين المجتهدين » را اميد مي بريم.

.1 چرا امام، «سجاد» لقب يافت؟



جابر جعفي از حضرت باقرالعلوم عليه السلام بازگو مي کند که فرمود:



- پدرم، هيچ يک از نعمت هاي الهي را ياد نمي کرد، مگر آنکه سر به سجده مي نهاد.



- هيچ حادثه ناگواري از او رد نمي شد، جز آنکه سجده مي کرد.



- هيچ نيرنگ حيله گري از او دفع نمي گرديد، مگر آنکه سر به سجده مي نهاد.



- از هيچ نماز واجبي فراغت نمي يافت، مگر اينکه به سجود مي رفت.



- هرگز موفق به اصلاح و آشتي بين دو نفر نمي شد، جز آنکه سجده شکر به جاي مي آورد.



- نشانه هاي سجود در تمام اندام سجده اش آشکار بود. از اين رو ايشان را «سجاد» ناميدند. (1

.2 نقش نگين انگشتر امام



در آن عصر مهم ترين جمله و شعار خويش را در نگين انگشتري حک و مواضع خود را از اين راه به همگان اعلام مي کردند. در زمينه نقش نگين حضرت سجاد عليه السلام، آذين عابدان همه تاريخ، سه جمله در روايات معصومين عليهم السلام آمده است:



- امام باقر عليه السلام فرموده است:



نقش نگين انگشتر پدرم، عبارت «العزة لله » بود. (2



و اين، چه زيباست در عصري که نماينده يزيد از همه مردم مدينه به عنوان «برده يزيد» و غلام و کنيز او پيمان بيعت مي گيرد، و هرکس بيعت نکند، بدون محاکمه اعدام مي شود، امام با شعار «عزت از آن خداست »، اقتدار دروغين آنان را درهم مي شکند.



- امام کاظم عليه السلام فرموده است:



بر نگين انگشتر پدرم اين جمله نگارش يافته بود:



«خزي و شقي قاتل الحسين بن علي (3) رسوا و بدبخت است آنکه حسين بن علي عليه السلام را کشت.»



اين اعلام موضع در شرايطي است که مي خواهند جريان کربلا براي هميشه فراموش شود و يزيد و امويان تبرئه گردند و عاشورا، خطاي ماموران جزء قلمداد گردد.



- امام صادق عليه السلام مي فرمايد:



نقش نگين علي بن الحسين عليه السلام عبارت «الحمد لله العلي العظيم » بود. (4



البته اين احاديث با هم ناسازگار نيست، زيرا حضرت انگشترهاي متعددي داشته و در هر شرايط، شعار مناسب آن روز را بر نگين انگشتر خويش حک فرموده است.

3. حوادث مهم عصر امام



مهم ترين حوادث سياسي، اجتماعي عصر آن بزرگوار عبارت است از:



1. قيام توابين به رهبري سليمان بن صرد خزاعي.



2. قيام مدينه به رهبري عبدالله بن حنظله غسيل الملائکه (واقعه حره).



3. سنگباران و آتشباران کعبه معظمه توسط نظاميان يزيد.



4. قيام مختار بن ابي عبيده ثقفي.



5. حکومت عبدالله بن زبير در مکه.



6. حکومت مروانيان در شام.



7. قيام خوارج و عبدالرحمن بن محمد بن اشعث، عليه حجاج در سال هاي 81 تا 83 ه.



در تحليل مواضع و رفتار و گفتار آن بزرگوار، شناخت کم و کيف اين حوادث نقش مؤثري خواهد داشت.

4 .مهم ترين اقدامات امام عليه السلام



1. تداوم بخشي و تفسير درست حادثه عاشورا و جلوگيري از تحريف آن.



2. پرورش رهبر آينده امت اسلامي حضرت باقرالعلوم عليه السلام و فرزنداني همچون:عبدالله باهر و زيد شهيد و مجاهد، اسوه آمران به معروف.



3. نشر معارف قرآن و فرهنگ اسلام در قالب دعا و نيايش.



4. نظارت و هدايت انديشمندان و فقها و قراي جامعه اسلامي.



5. حمايت سياسي، مادي و معنوي از بردگان به عنوان مظلوم ترين گروههاي اجتماعي و تلاش براي هدايت و آزادي آنان.

5 .سفرهاي امام زين العابدين عليه السلام



1. سفر جهادي، تبليغي از مدينه به مکه و کربلا تا بازگشت دوباره به شهر پيامبر همراه با بانوان حرم حسيني.



2. سفرهاي عبادي، زيارتي و تربيتي به همراه کاروان هاي حج از مدينه و احيانا از کوفه براي حج و عمره.



3. سفر تحميلي و بازداشت گونه در عهد عبدالملک بن مروان که آن بزرگوار را به قصد ارعاب و تهديد از مدينه به دمشق بردند.



4. سفر زيارتي، تربيتي به کوفه و نجف و آموزش روش زيارت اميرالمؤمنين و امام حسين عليهما السلام از جمله تعليم دعاي عميق و عرفاني به ابوحمزه ثمالي و شايد بتوان گفت بنيانگذاري حوزه علمي نجف. (5

6 .پاسداري از مقام نبوت



امام سجاد عليه السلام در غالب دعاهاي صحيفه سجاديه مکرر، قبل و يا بعد از هرگونه درخواست از خداي متعال، به حمد و ثناي الهي مي پردازد و بر پيامبر و آل آن بزرگوار صلوات مي فرستد و شيوه دعا کردن را آموزش مي دهد و حرمت رسول اکرم صلي الله عليه و آله وسلم را پاس مي دارد ولي هرگز رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم و ارتباط نسبي خويش با آن بزرگوار را راه دستيابي به امکانات دنيوي قرار نداده است. صاحب کشف الغمه در ج 2، ص 93، اين عبارت را از آن امام همام نقل کرده است:



«ما اکلت بقرابتي من رسول الله صلي الله عليه و آله وسلم شيئا قط هرگز به دليل خويشاوندي با رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم چيزي نخورده ام.»

7 .ايثارگر بزرگ



امام باقر عليه السلام فرموده است که پدرش حضرت علي بن الحسين عليه السلام دوبار کل دارايي خود را با خدا قسمت کرد:(6



همان بزرگوار فرموده است که امام سجاد عليه السلام شبها انبان بزرگي از نان بر پشت مي نهاد و به نيازمندان صدقه مي داد. ابوحمزه ثمالي و سفيان ثوري هردو نقل کرده اند که آن بزرگوار مي فرمود:



«ان صدقة السر تطفي ء غضب الرب (7) به راستي صدقه پنهاني خشم پروردگار را فرومي نشاند.» پس از شهادت امام سجاد عليه السلام معلوم شد آن بزرگوار مخارج صد خانواده نيازمند را بر عهده داشته است. (8

8 .امام آزادي بخش



محقق گرامي، عبدالعزيز سيد الاهل نوشته است:امام چهارم بدون آنکه نيازي به نيروي کار بردگان داشته باشد، آنها را مي خريد و آزاد مي کرد. و برخي گفته اند:امام چهارم هزار برده را در راه خدا آزاد کرد. (9) بردگاني که از اين موضوع اطلاع داشتند، همواره خود را در معرض ديد امام سجاد عليه السلام قرار مي دادند تا شايد حضرت، آنان را خريداري و آزاد کند. و آن بزرگوار، هر ماه و هر روز به آزاد کردن بردگان خويش مي پرداخت به طوري که لشکري از بردگان آزاد شده (شامل مرد و زن) پديد آمد. همگي موالي و آزادشدگان آن بزرگوار بودند.

9 .خفقان حاکم بر عصر امام



1. خود آن بزرگوار فرموده است:تعداد دوستان واقعي ما در مکه و مدينه به بيش از بيست نفر نمي رسد. (10



2. يک روز به آن بزرگوار گفتند:حال شما چطور است؟ فرمود:همه اهل اسلام به برکت پيامبر خدا صلي الله عليه و آله وسلم به آرامش و امنيت رسيدند ولي ما به دليل انتساب به آن بزرگوار، در حال ترس و وحشت زندگي مي کنيم. (11



3. حجاج بن يوسف (قاتل سعيد بن جبير و قنبر، غلام با وفاي مولا) که از خونريزي لذت مي برد، يکصد و بيست هزار نفر را در عراق کشت. پس از مرگ وي در زندان هايش پنجاه هزار مرد و سي هزار زن به صورت مختلط زنداني بودند، در زندان هايي که سقف نداشت. و حجاج از سوي عبدالملک بن مروان از سال 75 تا 95 ه. حاکم تام الاختيار عراق، فارس، کرمان، سيستان، خراسان، عمان، يمن، موصل، حلوان، مدائن، بلاد ارمنية، آذربايجان، اران، حوران، ماهين، ري و اصفهان بود. (12

10. شاگردان برجسته



شيخ طوسي در کتاب رجال خويش، ص 81، يکصد و هفتاد نفر از شاگردان و ياران حضرت سجاد عليه السلام را نام برده است که نام برخي از آنان بدين شرح است:



1. سعيد بن مسيب



2. ابوحمزه ثمالي (ثابت بن دينار



3. سعيد بن جبير



4. ابوخالد کابلي



5. يحيي بن ام طويل، که حجاج بن يوسف ثقفي او را در شهر واسط عراق شهيد کرد. (13



6. فرزدق، معروف به ابوفراس شاعر



7. طاووس يماني



8. حماد بن حبيب عطار کوفي



9. زرارة بن اعين شيباني



10. حبابه والبيه



11. جابر بن عبدالله انصاري



12. محمد بن جبير بن مطعم



13. فرات بن احنف



14. سعيد بن جبهان کناني، مولي ام هاني



15. قاسم بن عوف



16. اسماعيل بن عبدالله بن جعفر.

11. حاکمان عصر



در عصر امام سجاد عليه السلام پنج زمامدار قدرت را به دست گرفتند که اسامي آنان چنين است:



1. يزيد (چهل روز يا سه ماه هم معاوية بن يزيد)



2. عبدالله بن زبير



3. مروان بن حکم



4. عبدالملک بن مروان



5. وليد بن عبدالملک، که در عصر وي برادرش هشام بن عبدالملک آن بزرگوار را مسموم کرد.



در تحليل گفتار و مواضع امام چهارم بايد فضاي سياسي، اجتماعي عصر اين زمامداران مورد توجه قرار گيرد.

.12 بهترين اثر فارسي



تا آنجا که صاحب اين قلم به تفحص پرداخت، در زمينه شناخت حضرت سجاد عليه السلام کارهاي خوب و مفيدي به زبان فارسي منتشر شده و هرکدام از جهاتي ارزشمند است. اگرچه نسبت به وظيفه اي که بر عهده انديشمندان امت اسلامي است، کار بسيار اندک و ناقص است ولي جامع ترين و بهترين اثر به زبان فارسي، کتاب «امام سجاد عليه السلام جمال نيايشگران »، تحقيق گروه تاريخ بنياد پژوهشهاي آستان قدس رضوي و نگارش جناب آقاي احمد ترابي است. گرچه هنوز و تا قيام قيامت در سطوح گوناگون و به زبان هاي مختلف و در قالب هاي متنوع آثار جديدي درباره آن بزرگوار بايد توليد و منتشر گردد.

13 .آثار برتر عربي درباره امام



حدود ده سال قبل (سال 1993 م). مسابقه اي علمي - فکري درباره امام سجاد عليه السلام توسط مؤسسه آل البيت، شاخه بيروت، برگزار شد و نويسندگان و محققان را براي نگارش بهترين اثر در زندگي اين امام بزرگوار فراخواند.



پس از پايان مهلت مسابقه، بيست و چهار اثر علمي از سراسر جهان به مؤسسه رسيد که اسامي آثار و نويسندگان آن بدين شرح است:



1. جهاد الامام زين العابدين، سيد محمدرضا الحسيني الجلالي



2. الصحيفة السجاديه خصائصها و مضامينها، دکتر شلتاغ عبود



3. الامام زين العابدين، عنقود مرصع، استاد سليمان کتاني



4. امامة علي بن الحسين دراسة و تحليل، استاد محمود محمد کلوت



5. في رحاب سياسة الامام زين العابدين، شيخ محمود بغدادي



6. الحياة السياسية للامام السجاد، شيخ نوري حاتم



7. ضفة النور، استاد عبدالمجيد فرج الله



8. الامام السجاد امتداد النبوة في حرکية الرسالة، استاد نبيل علي صالح



9. الامام علي بن الحسين من المهد الي اللحد، استاد عدي محمد احمد



10. الامام السجاد جهاد و امجاد، دکتر حسين حاج حسن



11. ترجمة الامام السجاد في کتاب تاريخ دمشق لابن عساکر، تحقيق شيخ محمدباقر محمودي



12. حياة الامام زين العابدين، شيخ ياسين محمد عمار



13. قرائة في حياة الامام السجاد، نوري نعمة البطاط



14. وصي الرسول الرابع امام علي بن الحسين السجاد، عصره و حياته، شيخ احمد علي رجب



15. هيبة الحق، استاد عبدالزهره رکابي



16. الامام زين العابدين في شعرالقدماء و المعاصرين، استاد اسماعيل خفاف



17. آفاق قرآنية في فکر الامام زين العابدين، شيخ طالب سنجري



18. ديوان الامام السجاد، سيد مجيب الرفيعي



19. الامام السجاد قدوة العباد و ارباب السياسة، ابوصلاح نطفر



20. ومضات من حياة الامام زين العابدين، محمد حاجي



21. شرح الصحيفة السجادية، للميرزا محمد بن محمد رضا مشهدي، تحقيق شيخ محمد رضا آل صادق



22. في رحاب اميرالعابدين و زين الساجدين، دکتر عارف ثامر



23. عبرات المحبين عن الامام زين العابدين، صاحب الباقر



24. سيرة و مسيرة الامام زين العابدين، علي سعيد



در اين مسابقه علمي، بر اساس داوري چهار استاد مسؤول بررسي کتاب هاي رسيده (دکتر محمد کاظم مکي، دکتر يحيي شامي، دکتر سمير سليمان و استاد حامد الخفاف)، آثار محققان ذيل:



- سيد محمد رضا حسيني جلالي،



- دکتر شلتاغ عبود،



- استاد سليمان کتاني



رتبه هاي اول تا سوم را به دست آوردند. (14

14 .ترجمه هاي صحيفه



هم اکنون ترجمه هاي متعددي به فارسي از صحيفه سجاديه در بازار نشر وجود دارد که براي کمک به خوانندگان نشريه، نام تعدادي از ترجمه ها را بدون داوري و رعايت ترتيب، تقديم مي داريم:



1. ترجمه مرحوم سيد علي نقي فيض الاسلام



2. ترجمه صدرالدين بلاغي



3. ترجمه جواد فاضل لاهيجي



4. ترجمه حسين عماد زاده



5. ترجمه حسين انصاريان



6. ترجمه ابوالحسن شعراني



7. ترجمه الهي قمشه اي



8. ترجمه محسن غرويان و عبدالجواد ابراهيمي



9. ترجمه علي شيرواني



10. ترجمه سيد جعفر حسيني



11. ترجمه علي رضا رجالي



12. ترجمه عقيقي بخشايشي



13. ترجمه محمد مهدي فولادوند



14. ترجمه و شرح سيد احمد فهري



15. ترجمه اسدالله مبشري



16. ترجمه عبدالمحمد آيتي.



جا دارد نهادهاي فرهنگي و حوزه هاي علوم ديني، که جريان هايي مثل کتاب سال ولايت و کتاب سال حوزه را مديريت مي کنند، ضمن احترام به زحمات تمام نويسندگان و مترجمان، تعدادي از ترجمه هاي نهج البلاغه، صحيفه سجاديه و ديگر آثار معصومين عليهم السلام را در يک نظام داوري عادلانه و شايسته به مردم معرفي کنند و ناشران متدين و آگاه نيز نسبت به چاپ و نشر آن با قيمت مناسب و در شمارگان مطلوب اقدام کنند.



و البته اين امور بدون تقويت روح اخلاص، ساماندهي امور حوزه و هماهنگي دولت و ملت، امکان پذير نيست.