بازگشت

احياي سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله


امام از راه يك زندگي بي پيرايه و پاك، و نيز تربيت هزاران شاگرد آگاه و خودساخته، در قالب خريد و آزاد كردن غلامان و كنيزكان فراوان، سيره عملي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را در سطح جامعه زنده مي كرد.



اسلام، منادي عدالت و برابري ديني است. هر انسانياز هر تيره، با هر شكل و رنگ كه باشد، نزد پروردگار از مقامي يكسان برخوردار است و گرامي ترين انسان ها در نزد خداوند، پرهيزكارترين آنان است. رسول خدا صلي الله عليه و آله به ياران خود، با آن كه از قبايل و تيره هاي گوناگون بودند، يكسان مي نگريست و سلمان فارسي را با آن كه از سرزمين و نژادي ديگر بود، به خاطر زهد و دانش ويژه اش بر هم نژادان خويش ترجيح مي داد.



امام سجاد عليه السلام درباره وضع خود مي فرمايد:



روزگار ما در ميان قوم خود، چون روزگار بني اسرائيل در ميان فرعونيان است كه پسران را مي كشتند و دختران را زنده به گور مي كردند. امروز وضع بر ما به قدري تنگ و دشوار است كه مردم به سبب ناسزاگويي به بزرگ و سالار ما، بر فراز منبرها به دشمنان ما تقرّب مي جويند.



خليفه دوم چون به خلافت دست يافت عرب را بر غير عرب و برخي قبايل را بر ديگران برگزيد. و اين، به تدريج يك شكاف طبقاتي به وجود آورد، چنان كه در زمان بنياميه «مَوالي»؛-يعني مسلمانان ايراني تبارِ سرزمين هاي عربي- نمي توانستند به هيچ كار آبرومندي مشغول شوند. آنان حق نداشتند سلاح بسازند و بر اسب سوار شوند. در جنگ، آنان را در شمار سواران راه نمي دادند و از غنايم جنگ نيز بهره اي نداشتند و گمان مي كردند كه آنها براي خدمت كردن به عرب آفريده شده اند. حتي در همان دورانِ امام سجاد عليه السلام «ابراهيم بن هشام بن ابراهيم» حاكم مدينه، يكي از موالي را به خاطر ازدواج با زني از عرب، دويست ضربه شلاق زد و سپس سر و ريش و ابروي او را تراشيد و طلاق زن را نيز گرفت.



در چنين دوراني، امام سجاد عليه السلام به احياي سنت از دست رفته پيغمبر صلي الله عليه و آله پرداخت. ايشان با پشت پا زدن بر همه رسومات بني اميه - كه در همه جا به صورت سنت هاي پايدار درآمده بود - فرهنگ اسلام را از ورطه نابودي نجات بخشيد. امام سجاد عليه السلام با موالي رفتاري ويژه داشت. اين رفتار با بردگان نيز در نهايت دقت و بر اساس رأفت و مهرورزي پايه ريزي شده بود. اين رفتار امام عليه السلام در تربيت جامعه اسلامي نقشي چشمگير داشته است. روش آن حضرت چنين بود كه هر سال بردگان و كنيزان بسياري مي خريد و به خانه مي برد، اما بيش از يك سال نگه نمي داشت و به بهانه هاي گوناگون، آنان را آزاد مي كرد.



از آنجا كه امام عليه السلام نمي توانست به تأسيس مكتب و تربيت علني بپردازد، اين راه را بهترين روش مي شمرد. ايشان بردگان خود را فرزند مي ناميد و آنان را با تعبير «يا بُنَي» صدا مي زد. امام عليه السلام با اين برخورد مي فهماند كه نزد وي، مسلمانِ آزاد و برده برابر است. وي هيچ گاه بردگان خود را تنبيه نمي كرد، بلكه خطاهاي آنها را مي نوشت و در آخر ماه مبارك رمضان همه را در يك جا گرد مي آورد و خطاهاي هر يك را برايش مي خواند و از وي بر ترك آن اقرار مي گرفت. از آنان درخواست مي كرد همان گونه كه او آنها را بخشيده است، آنان نيز براي امام عليه السلام از پروردگار طلب بخشش نمايند. سپس حضرت به آنان جايزه مي داد و همه را در راه خدا آزاد مي كرد. وي با اين روش به آنها «اخلاق اسلامي» مي آموخت. امام علاوه بر اينها، وسايل لازم را براي يك زندگي مستقل و آبرومندانه به ايشان مي بخشيد. حضرت اين عمل را سنت رسول خدا صلي الله عليه و آله مي شمرد و با اين روش آنان را دانش مي آموخت، رفتار و فرهنگ اسلامي تعليم مي داد و از ارزش و شخصيت انساني بهره مند مي نمود. سيره امام سجاد عليه السلام چنين بود كه در اعياد، به ويژه عيد فطر، بيست برده و كنيزِ تربيت شده در راه خدا، آزاد مي كرد.



بدين گونه، عمل امام عليه السلام يك مكتب انسان ساز بود و پايه مهمي براي گسترش اسلام ناب به شمار مي رفت. امام سجاد عليه السلام اين رفتار را در تمام ايام، در طول سال تكرار مي نمود، چنان كه بردگان نيز از آن آگاه بودند و بدين جهت، هنگام خريد مشتريان، خود را در معرض ديد آن حضرت قرار مي دادند و تا ايشان را نمي ديدند خويشتن را از نگاه ديگران پنهان مي داشتند.



با توجه با اين كه بردگان از سرزمين هاي دور آورده مي شدند، معلوم مي شود كه روش امام سجاد عليه السلام و برخورد ايشان با زيردستان، به ويژه بردگان، در نواحي ديگر نيز معروف بوده است.



برخي نوشته اند: امام زين العابدين عليه السلام در هر سال، ماه و روز،براي هر خطا و اشتباهي بردگان را آزاد مي كرد، تا اين كه سپاهي از مردان و زنانِ آزاد شده فراهم شدند كه همه در ولاي امام سجاد عليه السلام بودند و تعدادشان به پنجاه هزار يا بيشتر مي رسيد. برخي نيز رقم بردگان آزاد شده به دست مبارك امام سجاد عليه السلام را تا يكصد هزار ياد كرده اند