اللهم ان تشاء تعف عنا فبفضلك ، و ان تشاء تعذبنا فبعدلك . چنين است كه عفو خداوندي از فضل الهيت او نشاءت مي گيرد، نه شايستگي ها و نيز اگر عقاب فرمايد، محض عدل و دادگري است نه ظلم و ستم .

شرح :

خداوند در قرآن مي فرمايد : و الله يعدكم مغفره منه و فضلا و الله واسع عليم (428)

و نيز آيه و لولا فضل الله عليكم و رحمته ما زكي منكم من اءحد . (429)

و هم چنين آيه ان الله لذو فضل علي الناس و لكن اكثر الناس لا يشكرون . (430)

از آيات شريفه فوق مستفاد شد كه رشد انساني معلول فضل خداوند عالم است و خداي تعالي وعده مغفرت و فضل به بندگان خود عطا فرموده و معلوم است كه اگر رشد و تعالي از ناحيه فضل او باشد، حتما عفو از گناه هم به طريق اولي از فضل او نشاءت مي گيرد. بعني اگر رشد و تكامل ما به فضل خداي متعال باشد، نه بر لياقت ما؛ زيرا خداوند لياقت ما را نيز به رحمت خود افاضه مي فرمايد.

حال چگونه امكان دارد كه عفو از گناه مربوط به لياقت ما باشد.

در اين دعا نويد داده است كه گنهكاران بدانند، آنچه منشاء عفو است ، فقط فضل خداست و بايد در جلب فضل و رضاي او بكوشند كه لياقت ما مطرح نيست ، زيرا اگر لياقت ما مطرح بود ياءس بر گنه كاران غالب مي شد. و نيز مي دانيم كه اگر عفو او به شايستگي ما وابسته باشد، پس ما بايد به كسب شايستگي بپردازيم و خداي متعال ملزم به عفو مي گرديد؛ يعني مي بايست او عفو كند، اما اگر ما دانستيم كه توفيق كسب شايستگي نيز قبل از كسب لياقت و شايستگي حقي را بر خدا الزام و ايجاب مي كند كه او بايد چنين كاري را انجام دهد و اين مساءله از مبدئيت فضل حضرت الهي نشاءت مي گيرد و سپس عفو مي فرمايد، خواهيم دانست كه عفو او حاكم بر بندگان است و هيچ چيز حقي را بر خدا از ناحيه خلق ثابت نمي كند.

و نيز فضل و رحمت خداي متعال در جزاي بندگان جاري است ؛ زيرا اولا : خداي متعال از عذاب كردن عاصيان بي نياز است . بدان معني كه هرگز در كيفر به طغيان گران تلافي و تشفي معني ندارد؛ زيرا اين گونه حالات دليل بر انفعال و نقصان است كه ساحت حضرت حق منزه از چنين تصورات غلطي مي باشد. ثانيا : نظام پاداش در جهان آخرت بر سبيل قرارداد نيست ، بلكه مساءله چنان است كه قرآن مي فرمايد، وقتي جهنميان به سرنوشت خود مي رسند به آنان خطاب كنند كه هذا ماكنزتم لا نفسكم . (431)

و نيز قرآن كريم فرموده : كل نفس بماكسبت رهينه (432) يعني انساني گروگان اعمال خويش خواهد بود و هم چنين در جاي ديگر مي فرمايد : و وفيت كل نفس ماكسبت و هم لا يظلمون (433) و آيه لها ماكسبت و عليها ما اكتسبت (434) كه از جملگي آيات كريمه استفاده مي شود كه پاداش آنان بازتاب اعمال خود آن ها است . پس در جزاي رفتار بندگان كمترين ظلمي صورت نمي گيرد. چنان كه در قرآن كريم فرموده : و لا يظلمون فتيلا و اگر عذاب كند محض عدل است و اگر عقاب فرمايد، متن حكمت است .