بكل ذلك يصلح شاءنهم ، و يبلو اءخبارهم ، و ينظر كيف هم في اءوقات طاعته ؛ و منازل فروضه و مواقع اءحكامه ليجزي الذين اءساوا بما عملوا و يجزي الذين اءحسنوا بالحسني خداوند متعال با اين تدابير (خلق شب و روز و فصول چهارگانه و كوتاه و بلند شدن روزها و شب ها و آسايش شب و فعاليت روز) زندگي مردم را سامان مي دهد و رفتار و كردار آنان را مي آزمايد كه اينان در اوقاتي كه طاعت الهي واجب است و مواردي كه مي بايست به تكاليف عمل كنند و امتثال امر نمايند و در مورد احكام الهي كه بايد اهميت به آنها دهند، چگونه عمل مي نمايند، بنابراين تمامي اين اعمال زير نظر دقيق خداوند است تا نيكوكاران را به پاداش و بدكاران را به كيفر رساند.

شرح :

نكته اساسي و قابل توجه اين است كه زيبايي هاي جهان ، كشش و جذابيت فراواني دارد و در عين حال عمل به تكاليف و وظايف بندگي نيز در موارد فراواني در مقابل اين جذابيت چشم گير قرار گرفته و انسان را دعوت به خود نباختن مي كند و نفس اماره و شيطان نيز با وسوسه هاي فراوان زمينه روي گرداني از تكاليف را فراهم مي كنند، لذا در اين ميدان وسيع عقل و نفس پيوسته به مبارزه با يكديگر مي پردازند و پيروز اين ميدان مي بايست مستمرا اعتدال را حفظ كند. پيروزي بر اين دو حريف ؛ يعني (شيطان و نفس اماره ) كه در صدد لغزاندن انسان هستند مقاومت پيوسته اي را مي طلبد و رشد و تكامل انسان نيز در گروهمان مقاومت است و اگر انسان در اين ميدان رقابت موفق شود به عالي ترين مقامات واصل مي گردد و از قضا يكي از اسرار خلقت شيطان و نفس اماره همين پيدايش رقابت و پيگيري مقاومت انسان است . از اين رو اين كشمكش قهرماني مي سازد كه جايگاه او مرتبه اي بلند خواهد بود تا مقاماتي را طي كند كه مورد حسرت فرشتگان قرار گيرد.

و راستي انسان در اين مسابقه چه قدر بايد مراقب باشد كه نلغزد و نبازد و شكست نخورد كه شكست خوردن او مساوي با هدر دادن تمام وجود خود باختن همه هستي خويش است ، چون ارزش هر فرد در حد باورها و اعتقادات اوست .

به قول مولوي :

اي برادر تو همه انديشه اي

ما بقي خود استخوان و ريشه اي

نكته ديگري كه از اين فراز بلند دعا استفاده مي شود آن است كه دنيا مركز آزمايش و امتحان است و هر كس مي تواند در اين مدت محدود آخرت خود را ساخته و در جاودانگي هستي ، موطن و مرتبه خود را مشخص ‍ مي كند و انسان در دنيا همانگونه كه دلخواه اوست عمل مي كند و در انتخاب آزاد است ، ولي بايد بداند كه هر يك از اعمال او همانند مصالح ساختمان كه پي و بناء آن را مي سازد، روش هاي آينده جاودان ما را نيز مي سازد، لذا به طور دقيق مي توان گفت : هر كس در آخرين دم كه از اين جهان رخت بر مي بندد وجود او ادغام شده مجموعه اعمال اوست و تراكم اعمال و رفتار او يا مناسب با حشر ملائكه و فرشتگان است يا آنكه آتشگيره اي براي جهنم خواهد بود و به طور طبيعي هر فردي در جايگاه مناسب خود قرار خواهد گرفت بدون آن كه مورد كمترين ستمي قرار گيرد.

ليجزي الذين اءساؤ بما عملوا و يجزي الذين اءحسنوا بالحسني (326) تا آنكه كيفر دهد كساني را كه (اعمال ) بد كرده اند به سبب اعمالشان و پاداش دهد نيكوكاران را به سبب نيكويي شان .