بازگشت

تفصيل


اسم يا وصف است، كه در عبارت «كتابا فصلته لعبادك تفصيلا» به شكل منصوب و منون (با تنوين): «تفصيلا» آمده و در جايگاه «مفعول مطلق»، نوع تفصيل (جداسازي حقايق و احكام قرآن) را بيان مي كند، كه همراه با گونه اي از اعجاب و اظهار شگفتي و نيز تعظيم و تفخيم (بزرگداشت) مي باشد.

«قرآن كتابي است كه خداوند براي بندگانش - از جن و انس تا روز قيامت - تفصيل داده است.» [1] اين خود يك وصف مركب قرآني - از نوع ب - است. [2] و بدين ترتيب قرآن را مي توان با وصف «مفصل» - يعني تفصيل يافته (از جانب خداوند) - [3] توصيف كرد. (ش 16)

(7 - 1) تفصيل، از ريشه فصل و به معناي جداسازي است. جداسازي، اگر درباره ي معاني علمي باشد؛ تعريف، تفسير و يا شرح و بيان است؛ كه در آن، حدود معاني و حقايق علمي از يكديگر جدا، و مطالب آشكار مي شوند: (و لقد خبناهم بكتاب فصلناه علي علم هدي و رحمة...) (اعراف، 52): (و به تحقيق آورديم براي آنان، كتابي كه آن را بر - پايه - علم، تفصيلش داديم، و رهنمودي و رحمتي...)

اما اگر، درباره ي تكاليف بندگان باشد، معنايش، تعيين و معرفي احكام و حدود الهي است: «و قرآنا اعربت به عن شرايع احكامك، و كتابا فصلته لعبادك...»

در هر صورت، اين مربوط به مقام تفصيل قرآن است؛ كه در آن، تفصيل دهنده خداست - مستقيما و يا به واسطه بيان و سنت رسول بزگوارش صلي الله عليه و آله و سلم - و صورت و تحقق اين تفصيل هم به علم و دانش الهي، و براي دانايان و دانشوران است چنان كه فرمود: «فصلنا علي علم»، و نيز فرموده: (كتاب فصلت آياته قرآنا عربيا لقوم يعلمون) (فصلت، 2): (كتابي كه آيه هاي آن تفصيل داده شده؛ قرآني عربي (روشن) براي گروهي كه مي دانند.) [4] .

(7 - 2) تفصيل خداوند - به طور مستقيم - براي بنده ي خاصش محمد صلي الله عليه و آله و سلم مي باشد؛ كه دريافت كننده ي حقيقت قرآن است، به هر دو مقام اجمال و تفصيل، و يا تنزيل و تأويلش: (و انك لتلقي القرآن من له ان حكيم عليم): (نمل، 6): (و بي گمان قرآن را از نزد (خدايي) فرزانه و دانا دريافت كرده (و آموخته)اي) اما براي اوصياي نبي صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت وحي عليهم السلام انتقال دانش تفصيلي و تفسيري قرآن، به واسطه ي نبي مكرم صلي الله عليه و آله و سلم انجام پذيرفته است. و ساير بندگان را - در مقام تفصيل و تفسير، نيازمند و جيره خوار دانايان به قرآن، از عترت پاك پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم، قرار داده است. و اين مطلب - به طور صريح در حديث ثقلين و حديث باب علم و بسياري احاديث ديگر آمده. [5] واقعيت خارجي و عينيت تاريخي نيز نشان مي دهد كه شخص اميرالمؤمنين عليه السلام و امامان از فرزندان ايشان - به اعتراف خاص و عام - دانايان بي بديل حقايق قرآني بوده اند.

بنابر آن چه گفته شد: قرآن كتابي است كه خداوند آن را براي بندگانش تفصيل داده شده؛ لذا مي توان آن را با وصف «مفصل» يا «مفصل من الله» معرفي كرد.


پاورقي

[1] اطيب البيان، ج 614 ص 296.

[2] ر. ك. پي نوشت 8 (مراتب نزول قرآن).

[3] ر. ك. پي نوشت 8 (مراتب نزول قرآن).

[4] اين آيات، مؤيد همراهي علم و عالم به قرآن - در مقام تفصيل - مي باشد.

[5] برخي از ادله اين مطلب در محور 13 (علم)، و نيز بعضي محور ديگر متن و پي نوشت ها آمده است.