بي گمان، آنچه شخصيت و منش (مجموع صفات و ويژگي هاي) آدمي را نفيس و گرانقدر ساخته و او را از رده جنبندگان، فراتر آورده، به صف آدميان، و از صف آدميان، به اوج فرشته خويي پرواز مي دهد، آراستگي به آداب و منشهايي شايسته است. آدابي كه در رأس ويژگي هاي اخلاقي و انساني بوده و همواره، مورد سفارش و تأكيدِ دين و آموزه هاي ديني، و رازِ نفوذ در دلها و راه تسخير ارادتهاست. انسانهايي كه به اين راز و رمز دست يافته و خود را بدان آرايش داده اند، شخصيتي محبوب و دلربا و «نافِذُ الْكَلِمة» خواهند داشت و به لحاظ هيئت زيبايي و متانت و دلپسندي كه بر گفتار و رفتارشان پرتو افكنده است، الگوهاي زيبا و نيكوي رفتاري و گفتاري هر بيننده خواهند بود كه نمونه هاي كامل و جامع آنان، پيامبران و اولياي بزرگ خداوند و كامل ترينِ و جامع ترينشان پيامبر گرامي اسلام و اوصياي آن بزرگوارند:

لَقَدْ كانَ لَكُمْ فيِ رَسُولِ اللَّهِ اُسْوَةٌ حَسَنةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرِ وَ ذكَرَ اللَّهُ كَثيراً. [1] هر آينه، شما را [در خصلتها و شيوه] پيامبر خدا، نمونه و سرمشقِ نيكو و پسنديده اي است، براي كسي كه به خدا و روز باز پسين اميد مي دارد و ياد خدا بسيار مي كند.

همچنان كه مي فرمود: «عَلَّمَني رَبِّي فَاَحْسَنَ تَعْليمي. پروردگارم مرا آموخت؛ چه نيكو آموختني». در كنار آن، «اَدَبّني رَبّي فَاَحْسَنَ تَأدِيبي. پروردگارم مرا تربيت كرد؛ چه نيكو تربيتي» را نيز گوشزد مي كرد. براي همين بود كه مردمان را به تحسين ستايش و ثنا وا مي داشت و دل و جان آنان را «در كمندِ ادب و متانت» خويش گرفتار كرده بود. علاوه بر اين، قرآن كريم كتاب انسان ساز و در حقيقت، ادبستانِ خداوندِ كريم است كه با ادب آموزي هاي كريمانه اش شفا و رحمت و هدايت آدميان است. پيامبر گرامي اسلام فرمود:

اَلْقُرآنُ مَأدُبَةُ اللَّهِ فَتَعلَّمُوا مِنْ مأدُبَةِ اللَّهِ ما استطعتم. [2] قرآن، ادبستانِ خداوند است. پس تا مي توانيد از ادبستان خداوند، ادّب بياموزيد.

و در پاره اي از آيات به نمونه هاي بسيار عالي و بالنده از ادب آموختگانِ ادبستانِ خداوند، در عرصه حيات آدميان، اشاره شده است:

وَعِبَادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَي الْأَرضِ هَوْناً وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلاَماً. وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِيَاماً. وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَاماً. إِنَّهَا سَاءَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً. وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذلِكَ قَوَاماً. وَالَّذِينَ لاَ يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَلاَ يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلاَ يَزْنُونَ وَمَن يَفْعَلْ ذلِكَ يَلْقَ أَثَاماً. يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَاناً. إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صَالِحاً فَأُولئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً. وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَي اللَّهِ مَتَاباً. وَالَّذِينَ لاَ يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَاماً. وَالَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِرُّوا عَلَيْهَا صُمّاً وَعُمْيَاناً. [3] و بندگان رحمان، آنان اند كه بر زمين با فروتني و نرمي راه مي روند، و چون نادانان، ايشان را [به سخني ناروا] مخاطب سازند، سخني مسالمت آميز (يا سلام) گويند. و آنان كه شب را براي پروردگار خويش در سجده و به نماز ايستاده به روز آرند. و آنان كه گويند: پروردگارا! عذاب دوزخ را از ما بگردان، كه عذاب آن پيوسته و بر دوام است؛ همانا بد آرامگاهي و بد ماندن جايي است. و آنان كه چون هزينه كنند، نه اسراف كنند و نه تنگ گيرند و ميان اين دو به راه اعتدال باشند و آنان كه با خداي يكتا خداي ديگر نخوانند (نپرستند) و كسي را كه خداوند، كشتن وي را حرام كرده، نكشند، مگر بحقّ، و زنا نكنند. و هر كه اين كارها را انجام دهد، كيفر بِزِه خويش ببيند، عذاب او به روز رستاخيز، دو چندان شود و در آن [عذاب] به خواري جاويدان باشد، مگر كساني كه توبه كنند و ايمان آورند و كار شايسته كنند. پس اينان اند كه خداوند، بدي هاشان را به نيكي ها بَدَل گردانَد، و خدا، آمرزگار و مهربان است. و هر كه توبه كند و كار شايسته كند، همانا او به خدا باز مي گردد، بازگشتي بسزا. و آنان كه گواهي دروغ (باطل و به نا حق) ندهند، و چون بر بيهوده و ناپسند بگذرند با بزرگواري بگذرند. و آنان كه چون به آيات پروردگارشان ياد آور و پند داده شوند، بر آنها مانند كران و كوران نيفتند؛ بلكه آنها را به گوش هوش بشنوند و به ديده بصيرت ببينند. و آنان كه گويند: «پروردگارا! از همسرانمان و فرزندانمان ما را روشني چشمها ببخش و ما را پيشواي پرهيزگاران كن»، ايشان اند كه بدان شكيبايي كه كردند، غرفه (جايگاه بلند) بهشت را پاداش يابند، و در آنجا با درود و سلام روبه رو شوند؛ در آن جاودانه باشند، نيكو آرامگاهي و نيكو جايي براي ماندن است.