بعد از حق خدا و رسولش نوبت به حقوق پدر و مادر بر فرزندان مي رسد؛ همان گونه كه قرآن به اين رتبه تصريح فرموده است:

«و قضي ربك الا تعبدوا الا اياه و بالوالدين احسانا» [1] .

پروردگار تو فرمان داد كه جز او كسي را نپرستيد و به پدر و مادر نيكي كنيد.

مفسرين گفته اند علت اينكه خداوند بعد از خودش و بندگي او توصيه درباره ي پدر و مادر فرموده اين است كه بعد از خداوند كه خالق همه ي موجودات است، پدر و مادر عامل ايجاد ما هستند. اگر پدر و مادر ما نبودند ما هم نبوديم و لذا بدينوسيله خداوند خواسته بعد از خودش در مرتبه ي نازل تر به حق والدين نسبت به فرزندان ما را متوجه سازد.

همانگونه كه در حق رسول خدا (ص) دعا كرد و آن حضرت را به پاس وجود با بركتش شايسته دعاي خير مي دانست، در مقام تكريم و حق گزاري پدر و مادر هم بعد از حمد و ستايش خداوند و درود بر پيامبرش، بر پدر و مادرش دعا مي كند.

«و اخصص اللهم والدي بالكرامة لديك و الصلاة منك يا ارحم الراحمين» [2] .

بار خدايا پدر و مادر مرا به گرامي داشتن نزد خود و احسان و نيكي از جانب خويش برتري بخش و مخصوص گردان، اي بخشنده ترين بخشندگان.

آنگاه از خداوند مي خواهد كه او را در انجام وظيفه سنگين احترام به پدر و مادر ياري فرمايد و علم و آگاهي اين تكليف را به او بياموزد و نه تنها داشتن و علم چگونه احترام كردن را بلكه توفيق عمل آن را از خداوند مسألت مي كند.

«و الهمني علم ما يجب لهما علي الهاما و اجمع لي علم ذلك كله تماما ثم استعملني بما تلهمني منه» [3] .

دانستن آنچه درباره ايشان بر من واجب است به من الهام نما و آموختن همه ي آن واجبات را بي كم و كاست برايم فراهم آور سپس مرا به آنچه كه به من الهام مي نمائي وادار نما.

شايد زيباترين فراز از دعاي بر والدين اين بخش باشد كه بعد از اعتراف به حق و حقوق آنها و رنج هائي كه كشيده اند مي فرمايد، خدايا چنانچه آنها به عللي درباره ي من كوتاهي كرده اند يا در عمل و گفتار به من تعدي نموده اند و يا حقي از من توسط آنها ضايع شده است، به خاطر حق بالاتري كه آنها بر من دارند بخشيدم و اين عفو و اغماض را وسيله اي براي احسان بر آنها قرار دادم.

امام (ع) شايد بدينوسيله خواسته راهي را براي فرزندان براي رضاي خدا فراهم سازد. زيرا خداوند متعال فرموده به پدر و مادر احسان كنيد و اين كمترين احساني است كه فرزند با ناديده گرفتن كوتاهي هاي پدر و مادر مي تواند در حق آنها انجام دهد.

«يا مبدل السيئات باضعافها من الحسنات اللهم و ما تعديا علي فيه من قول او اسرفا علي فيه من فعل او ضيعاه لي من حق او قصرا بي عنه من واجب فقد وهبته لهما وجدت به عليهما».

اي برگرداننده بدي ها به چندين برابر از خوبي ها، بار خدايا آنچه پدر و مادر در گفتار با من تعدي نموده اند، يا در كردار درباره من بيجا رفتار كرده اند يا حق مرا تباه ساخته اند يا از آنچه واجب است درباره من كوتاهي كرده اند، من آن را به آنان بخشيدم و آن را وسيله ي احسان بر ايشان گردانيدم.

و آنگاه در مقام مقايسه حق پدر و مادر با حق فرزندان مي فرمايد:

«حق آنها بر من واجب تر است و سابقه نيكي و احسان آنها ديرينه تر است.»

شايد اين گونه اظهارات و اعترافات بهترين شكل احترام به پدر و مادر به پاسداري از حقوق آنان باشد. علاوه بر جنبه هاي عاطفي مسأله، اين گونه تعاليم دل ها را مهربان و علاقه پدر و فرزندي را بيشتر و محكم تر مي سازد و در روزگار امروز خانواده هائي كه از خلاء روابط عاطفي رنج مي برند سخت به اين گونه توصيه ها و مواعظ نيازمند هستند. به همين دليل آشنائي با اين مجموعه ارزشمند براي اصلاح جامعه و ترويج مكارم اخلاقي ضروري مي باشد.

و نهايتا در برابر اداي حق والدين اظهار مي دارد قطعا من نمي توانم حق آنها را بجاي آورم و هر چند از من نيكي و احسان ببينند ولي حق آنها بيش از خوبي هاي من به آنها است.

«لا ادرك ما يجب علي لهما و لا انا بقاض وظيفة خدمتهما» [4] .

من نمي توانم آنچه كه براي آنها بر من واجب است دريابم و شرط خدمت و چاكري آنان را بجاي آورم.

و در پايان كمترين چيزي كه از خدا بر تحقق آن استعانت مي طلبد، اين است كه اگر نتواند هيچ خدمتي به آنها بنمايد، لااقل از ناحيه ي او رنجي و اهانتي و بدرفتاري نسبت به پدر و مادر صورت نگيرد و به تعبير امام سجاد (ع) عاق آنها نشود.

«و لا تجعلني في اهل العقوق للآباء والامهات يوم تجزي كل نفس بما كسبت و هم لا يظلمون» [5] .

و در روزي كه هر نفسي به آنچه كرده جزا داده مي شود در حالي كه به آنها ستم نمي شود، مرا در جرگه كساني كه با پدران و مادران بدرفتاري كرده و آنها را آزرده اند قرار مده.

دعاي بر پدر و مادر را وسيله اي براي آمرزش خود و آمرزش آنها را به سبب مهرباني هاي آنها به فرزندانشان مي داند.

«و اغفرلي بدعائي لهما و اغفرلهما ببرهما بي مغفرة حتما» [6] .

و مرا به وسيله دعا براي ايشان و ايشان را به سبب مهرباني شان به من بيامرز، آمرزشي مستدام.

امام سجاد (ع) در دعاي براي فرزندانش، آنچه كه لازمه ي تربيت صحيح و رسيدگي به نيازهاي جسمي و روحي فرزندان مي باشد از خدا مسألت مي كند و اگر همه حقوق فرزندان بر والدين را خلاصه كنيم، متبلور در يك حق مي باشد و آن تربيت صحيح آنها مي باشد.

«و اصح لي ابدانهم و اديانهم و اخلاقهم و عافهم في انفسهم في جوارهم و في كل ما عنيت به من امرهم» [7] .

و تن هاي ايشان و دين و خوي آنها را براي من سالم بدار و در جان ها و اندامشان و در هر چه از كار ايشان مي كوشم تندرستي ده و روزي هاي آنها را بدست من فراوان گردان.