شرحهاي صحيفه
صحيفه ي سجاديه و دعاهاي حضرت سجاد را نظر به اهميتي كه نزد شيعيان دارد، علما در عداد «ادعيه ي سر» [1] ، و هم در عداد احاديث قدسي [2] ، شمرده اند و آنها را شرحهاي كوچك و بزرگ بسيار نگاشته اند، از جمله شرحهاي آن كه مي توانيم نام بريم شرحهاي زير مي باشد:
1- شرح تقي الدين ابراهيم كفعمي متوفي (905) كه ملحقاتي نيز بر صحيفه افزوده.
2- حاشيه ي عزالدين حسين بن عبدالصمد (م - 984) پدر شيخ بهائي.
3- حاشيه ي سيد حسين مجهتد كركي اردبيلي (م - 1001) .
4- حاشيه ي ملا عبدالغفار شاگرد ميرداماد (سده ي - 11) .
5- شرح شيخ بهائي (م 1031) به نام حدائق الصالحين فقط حديقه ي هلاليه و حديقه ي اخلاقيه از آن موجود است.
6- حاشيه شيخ بهائي كه آن را پيش از شرح نوشته.
7- حاشيه ي شرف الدين علي شولستاني استاد مجلسي اول.
8- حاشيه ي ميرداماد (م - 1041) .
9- شرح ملا محمد سليم رازي به تاريخ 1071.
10- شرح فارسي ملا محمد هادي مترجم مازندراني (م - 1120) به تاريخ 1083.
11- شرح شيخ طريحي، صاحب مجمع البحرين (م - 1085) .
12- شرح محمد تقي مجلسي اول (م - 1070) .
13- شرح فارسي آقا حسين خوانساري (م - 1099) .
14- حاشيه ملا محسن فيض (م - 1091) به تاريخ 1055.
15- حاشيه ي مير رفيع الدين محمد بن حيدر طباطبايي (م - 1082) .
16- شرح عربي محمد صالح روغني قزويني به تاريخ 1073.
17- شرح فارسي محمد صالح ياد شده بعد از آن تاريخ.
18- شرح ملا خليل قزويني صاحب شرح كافي.
19- شرح محمد طاهر قمي شيرازي (م - 1098) .
20- حاشيه ي شيخ علي كبير ابن محمد بن حسن صاحب معالم (م - 1104) .
21- شرح شيخ علي صغير ابن زين الدين بن محمد بن حسن صاحب معالم شاگرد عم خود شيخ علي كبير به تاريخ 1097.
22- شرح محمد باقر مجلسي، صاحب بحار (م - 1110) .
23- شرح ملا عبدالله افندي، صاحب رياض العلماء و شاگرد مجلسي.
24- شرح ميرزا محمد مشهدي، صاحب كنزالدقائق.
25- شرح ميرهاشم شاگرد مجلسي ياد شده.
26- شرح سيد علي خان به نام رياض السالكين.
27- شرح كبير سيد نعمة الله جزائري (م - 1130) .
28- شرح صغير سيد نعمة الله ياد شده.
29- حاشيه ي سيد عبدالله جزائري (م - 1173) . بر شرح سيد عليخان ياد شده.
30- شرح سيد محسن صنعاني زيدي (سده ي 13) .
31- شرح سيد محسن شامي زيدي (م - 1251) .
32- شرح آقا حسين بن حسن ديلماني گيلاني.
33- حاشيه ي مير بهاء الدين محمد مختاري ناييني بر شرح سيد عليخان.
34- شرح محمد الشهير به عبدالباقي لغات صحيفه.
35- شرح شاه محمد بن محمد روضة العارفين.
36- شرح فارسي ناشناس (الذريعه، ج 4، ص 111) .
37- شرح سيد افصح الدين محمد شيرازي.
38- شرح ملا تاجا فاضل هندي.
39- شرح ملا حبيب الله كاشي.
40- شرح ابن فتاح زيدي يماني.
41- شرح سيد محمد رضا اعرجي الازهار اللطيفه.
42- حاشيه ي ملا هادي بنابي شاگرد شيخ مرتضي انصاري (سده ي 13) .
43- شرح مفتي مير محمد عباس شوشتري هندي (م - 1306) .
44- شرح ميرزا محمد علي چهاردهي مدرسي (م - 1334) .
45- شرح سيد جمال الدين كوكباني زيدي (م - 1339) .
46- شرح سيد سيف الدين طاهر امام بهره ساكن سورات هند.
47- لوامع الانوار شرح صحيفه از سيد باقر ملاباشي پسر سيد محمد طبيب شيرازي است كه برادر بيدل شيرازي شاعر مي باشد (ريحانة الادب).
48- ترجمه انگليسي مسرور حسين و احمد علي فوحاني.
برخي از اينها در الذريعه (ج 4، ص 111، و 112 و ج 6، ص 124 و 145 و 146 و ج 7، ص 100) و برخي ديگر در كشف الحجب (ص 116 و 341) و لؤلؤة البحرين و روضات الجنات و سر آغاز آقاي مشكاة و آقاي نجفي بر صحيفه، چاپ گراوري سال (1361) و جاهاي ديگر ياد شده.
پاورقي
[1] ادعيه سر در ص 130 فهرست اهدايي كتابخانه مشكاة معرفي شده است.
[2] احاديث قدسي در ص 131 فهرست ياد شده معرفي شده است.