امام اعلم اكمل، آية الله في العالمين، صفوة الشهداء، شمس الدين محمد بن مكي الشيخ جمال الدين مكي بن الشيخ شمس الدين محمد حامد بن بن احمد مطلبي عاملي نباطي جزيني معروف به شهيد اول و شهيد مطلق - رضوان الله تعالي عليه و قدس سره الشريف.

اين فقيه والا مقام، مشهورتر از آن است كه به وصف آيد و شخصيت والايش غير قابل انكار است.

در جزين (واقع در جنوب لبنان) بعد از سال 724 ه متولد يافت و در دمشق پنجشنبه جمادي الاولي 786 ه به شهادت رسيد.

اولين معلم وي پدرش شيخ جمال الدين است كه از علماي جزين بود. شهيد ما بعد از اتمام دروس مقدماتي به شهر حله در سال 751 ه رفت، در حالي كه سنش به هفده نمي رسيد. حله در آن زمان از بزرگترين مراكز علمي شيعه محسوب مي شد. علما و فقها و محدثان از آنجا برخاستند، چون فخر المحققين محمد بن حسن يوسف حلي پدر علامه حلي (771 - 682 ه)، سيد عميد الدين عبدالمطلب حسيني حلي، برادرش ضياء الدين عبدالله بن اعرج، تاج الدين محمد بن قاسم بن معية حسني، شيخ حسن بن احمد بن نجيب الدين محمد بن جعفر بن نماي حلي، و شماري ديگر از عالمان.

شهيد اول نزد ايشان به تعلم علوم پرداخت و فقه و اصول و حديث از اساتيد بزرگ فراگرفت تا به عالي ترين درجات علمي و فقهي رسيد و تا سال 757 ه در حله سكونت داشت. سپس به جزين بازگشت و در آنجا با تأسيس مدرسه اي به تدريس علوم پرداخت. وي به برخي از شهرها چون مكه، مدينه، بغداد، دمشق، فلسطين مسافرت كرد و از حدود چهل تن از مشايخ شيعه و سني كسب علم كرد. وي فقيه، اصولي، محدث اديب و شاعري توانمند بود:



و لا يحدب الافكار مثل تعسف

و لا يخصب الافكار مثل التفتح



استاد وي فخر المحققين، در اجازه اي كه بدو داده، وي را اين چنين توصيف مي كند: «مولانا الامام العلامه الاعظم، افضل علماء العالم، سيد فضلاء بني آدم، مولانا شمس الحق والدين محمد بن مكي بن حامد ادام الله ايامه...».

شيخ شمس الائمه محمد بن يوسف بن علي كرماني قرشي شافعي نيز در اجازه اي كه به وي نوشته است، او را چنين معرفي مي كند: «المولي الاعظم الاعلم، امام الائمه، صاحب الفضلين، مجمع المناقب و الكلمالات الفاخرة، جامع علوم الدنيا و الآخرة...».

شهيد اول از كساني است كه آثار ارزشمندي در حديث، فقه و كلام از خود بجاي گذارده و تا به امروز با مؤلفات خويش به فرهنگ شيعه غنا بخشيده است.

نسخه شهيد:

شهيد، صحيفه سجاديه را دو مرتبه نگاشت: يك بار در سال 772 ه و بار ديگر در سال 776 ه، شمس الدين محمد جبعي جد شيخ بهائي، از روي نسخه ي شهيد رونويسي كرد و سپس آن را با نسخه ي دوم مقابله نمود.

مجلسي دوم عين عبارت جبعي را آورده است:

«آن را با نسخه ديگري به خط شيخ محمد بن مكي - نوشته شده در سال 776 - مقابله كردم. نسخه هاي اساس در مورد آن، همان نسخه هاي اساس نسخه ي اول است. و من تمام موارد را عينا از روي نسخه نوشتم، مگر برخي موارد رايج در ميان كاتبان، مانند ترك حرف همزه و آوردن الف در موردي كه لام الفعل، واو باشد و مانند آن.»

نسخه اي كه اكنون در اختيار داريم همان نسخه ي اولي است كه در تاريخ 11 شعبان سال 772 ه يعني 14 سال قبل از شهادت شهيد كتابت شده و خود شهيد در صفحه دوم بدان اشاره كرده است كه بيانش خواهد آمد و بر پشت صفحه ي اول آمده است: «دعاء الصحيفة الكاملة عن مولانا زين العابدين علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب صلوات الله عليه، انتهي.»

شهيد اين نسخه را به فرزند دانشمندش ضياء الدين علي اهدا كرده و شايد اين اهدا باعث حفظ و ايمني نسخه تاكنون شده باشد، بخصوص آنكه نام ضياء الدين علي در بسياري از طرق روايي صحيفه آمده. در سمت راست اين صفحه، يا نص عبارت به خط شهيد آمده است: «للولد الاعز المعتضد قرة العين ابي القاسم علي بن محمد بن مكي نفعه الله بها و رزقه بما فيها (و استجاب لي؟) دعاه بمحمد و آله صلوات...» [1] .

شهيد در صفحه دوم، درباره نسخه هايي كه از روي آنها صحيفه را نقل كرده، مي نويسد:

«نقلت هذه الصحيفة من خط علي بن احمد السديد، و فرغت في حادي عشر شعبان سند اثنتين و سبعين و سبعمائة.»

شهيد، بعد از استنساخ، آن را با اصل نسخه مقابله كرده و در سمت راست بالاي صفحه دوم تصريح كرده است:«عارضتها بأصلها المذكور، و فيها مواضع مهملة التقييد فنقلتها علي ما هي عليه، و الحمدلله و صلواته و سلامه علي سيدنا محمد و آله، و كتب محمد بن مكي».