بازگشت

اعتبار صحيفه از حيث روايت


راجع به راويان صحيفه كه شهيد اول از آنان نقل كرده و كساني كه از شهيد روايت كرده اند، بحث خواهد شد.

چنانكه گفتيم، علما و محدثان، نسل اندر نسل و در هر طبقه به روايت و درايت اين صحيفه ي مباركه اهتمام و عنايت داشتند.

ميرداماد (م 1041 ه) مي گويد: «اسانيد طريق مشايخ و اساتيد فن - رضوان الله تعالي عليهم - كه صحيفه را نقل كرده اند، متواتر است و البته شكل هاي نقل ايشان گونه گون مي باشد.» [1] .

افندي (ق 12) اظهار مي دارد: «ما شماري از نسخه هاي صحيفه سجاديه را يافتيم كه به طريق غير مشهور روايت شد كه به ده طريق مي رسد.» [2] سپس هشت طريق را ذكر مي كند.

مولي محمد تقي مجلسي (م 1070 ه) بعد از ذكر برخي از طريق صحيفه مي نويسد: «آنچه كه من اسانيد غير مشهوره صحيفه ديده ام، بيش از آن است كه به شماره آيد و بي ترديد اين اثر از آن سيد الساجدين عليه السلام است. اما از جهت اسناد به مانند قرآن مجيد (روشن و قطعي) است و از طريق زيديه نيز به تواتر نقل شده است...» [3] .

در جاي ديگر، مولي محمد تقي مجلسي در مورد شمار اسانيد صحيفه مي نويسد كه تعداد آنها به پنجاه هزار سند و 100 اسناد مي رسد [4] .

مخفي نماند كه مقصود از اين تعداد، تعداد مشايخ اجازات است و نه راويان اصلي صحيفه؛ چرا كه حتي تا امروز - يعني سال 1426 ه - روايات مختلفي در ضمن صحيفه هاي متفاوتي، در كتابخانه ها يا اجازات يافت مي شود كه راويان آنها به اين شخصيت ها منتهي مي شوند:

اول: حسين بن اشكيب مروزي از اصحاب امام هادي و امام عسكري عليهماالسلام. [5] .

دوم: علي بن مالك، به روايت از احمد بن عبدالله، از محمد بن صالح [6] .

سوم: علي بن حماد بن علاء. [7] .

چهارم: ابوعيسي عبيدالله بن فضل بن محمد بن هلال نبهاني [8] .

پنجم: ابوالحسن علي بن نعمان اعلم مصري. [9] .

ششم: محمد بن احمد بن مسلم بن مطهر از پدرش احمد مطهر [10] .

اما روايت كنندگان از اين شخصيت ها در اين مقال فراوان اند كه مجالي براي ذكر اسامي آنان نيست.

اما فردي كه صحيفه را براي اين بزرگان روايت كرده عمير بن متوكل مي باشد كه وي نيز از پدرش متوكل عمر بن هارون بلخي روايت كرده است.

متوكل صحيفه را از دو نفر نقل مي كند:

اول از امام جعفر بن محمد صادق عليهم السلام و ايشان نيز از والد ماجد خود امام محمد بن علي باقر عليه السلام؛ دوم يحيي بن زيد و او نيز از پدرش زيد بن علي عليه السلام روايت كرده است.

هر يك از بزرگواران نيز، صحيفه را از پديد آورنده ي آن، امام علي بن حسين صلوات الله عليهما روايت كرده اند.


پاورقي

[1] شرح صحيفه سجاديه، ص 56.

[2] صحيفه ثالثه سجاديه، ص 11.

[3] بحارالانوار، ج 110، ص 59، صورت 41.

[4] همان، ص 61.

[5] نسخه اي از آن را كه ميرزا عبدالله افندي اصفهاني ديده و در صحيفه ثالثه ص 11 از آن خبر داده، نسخه اي نفيس و كهن، به خط ابن مقله خطاط مشهور عصر عباسي بوده است. علامه محقق سيد محمد علي روضاتي حفظه الله، نسخه اي از اين روايت در اختيار دارد كه آن را محمد باقر حسيني سلطاني شوشتري در سال 1123، ه به دستور سلطان حسين صفوي به نگارش در آورده و مركز تحقيقات كامپيوتري حوزه علميه اصفهان به تحقيق سيد احمد سجادي همراه با تقريظ علامه مذكور به چاپ رسانده است.

[6] نسخه اي از آن در كتابخانه آستان قدس رضوي به شماره ي 12405 موجود است. اين نسخه را حسن بن ابراهيم الزامي در سال 416 ه كتابت كرده كه قديمي ترين نسخه ي موجود از صحيفه است. استاد كاظم مدير شانه چي در مشهد مقدس، آن را تحقيق و منتشر كرده است. نسخه ديگري در كتابخانه آية الله مرعشي قم به شماره ي 3685 وجود دارد كه آن نيز، نسخه اي قديمي و به نسخ معرب است. در برگه 21 اين نسخه آمده است. «بلغ عند مستجمع العلوم شيخ الاسلام و المسلمين زين الملة والدين مدظله و ايده الله تعالي.» از اين عبارت معلوم مي شود كه مراد، شهيد ثاني زين العابدين بن علي عاملي (شهيد به سال 965 ه) است. اين نسخه را علامه سيد محمد حسين حسيني جلالي در قم همراه با تحقيقات و توضيحات لازم و مقدمه اي در خور منتشر كرده است.

[7] علامه مجلسي در اجازات بحارالانوار ج 109، ص 101 و آقا بزرگ تهراني در ذريعه، ج 1، ص 231 از آن ياد كرده اند.

[8] اگر اين گفته صحيح باشد، نسخه اي از آن در كتابخانه اياصوفيا استانبول به شماره ي 2819 موجود است.

[9] نسخه اي از آن در كتابخانه موزه كاخ گلستان تهران به شماره ي 2105 موجود است، به كتابت ياقوت مستعصمي به سال 694 ه. نسخه ديگر در كتابخانه اياصوفيه استانبول به شماره ي 1946 (كتابت سال 697 ه) وجود دارد.

[10] نسخه اي از اين روايت به شماره 3685 در كتابخانه آية الله مرعشي است به خط حسين بن محمد حسيني شيرازي تاريخ كتابت: روز جمعه 11 ربيع الاخر 695 ه. بر اساس توصيف سيد احمد حسيني اشكوري فهرست نگار كتابخانه، اين نسخه چهل و يك دعا دارد كه سيزده دعا، از ادعيه نسخه هاي معروف صحيفه كمتر است. سند اين نسخه كوتاه است و مقدمه ي صحيفه هاي معروف را نيز ندارد. (فهرست كتابخانه آية الله مرعشي، ج 10، ص 81) .