كثرت مناجات نامه هاي سيد الساجدين بسيار بيشتر از آن بود كه بتوان آن ها را در يك كتاب گنجاند. به راستي نمي توان باور كرد كه از آن حضرت، فقط 54 دعا صادر و در كتابي با عنوان «صحيفه سجاديه» گرد آوري شده باشد. ادعيه اي كه به صورت پراكنده در كتب روايي و دعايي آمده و نيز شرح احوال آن حضرت همگي گواهي بر فزوني بسيار دعاهاي آن حضرت دارند.

علاوه به اين، متوكل بن هارون - راوي صحيفه سجاديه - پس از شرح چگونگي به دست آوردن كتاب و اسناد آن اظهار داشته كه كتاب در اصل شامل 75 دعا بود؛ اما وي 11 دعا را فراموش كرده است. بعدها نيز دست تطاول روزگار 10 دعاي ديگر از آن را ربود و مجموع باقي مانده به 54 دعا رسيد.

اين دو امر سبب شد تا عده اي از علماي بزرگ اماميه، به گرد آوري بقيه ادعيه منسوب به حضرت سجاد عليه السلام - كه در صحيفه نيامده - بپردازند. برخي درصدد برآمدند كه كتابهايي جداگانه در اين باره تأليف كنند و گروه ديگر تلاش خود را براي يافتن 21 دعاي مفقود صحيفه آغاز كردند كه هر يك ثمراتي داشت.

از جمله سيد ابراهيم ناصر بن رضا بن محمد بن عبدالله علوي حسيني - شاگرد شيخ طوسي (م 460 ق) - كتابي با عنوان «ادعية زين العابدين علي بن الحسين عليهماالسلام» [1] نگاشت و سيد ابوالقاسم زيد بن اسحاق جعفري نيز مجموعه اي از «الدعوات عن زين العابدين عليه السلام» [2] را گردآوري كرد. البته از اين هر دو، همچون اكثر آثار تشيع در سده هاي اوليه هجري، به جز نام، اثري براي ما باقي نمانده است.

گوشه اي ديگر از اين تلاش، براي حفظ و حراست و محفوظ داشتن اين كتاب، نگارش تكمله هايي بر صحيفه بود كه نام و مشخصات آنان چنين است:

1- الصحيفة السجادية الثانية، شيخ محمد بن حسن حر عاملي (م 1104 ق)



[ صفحه 17]



2- الصحيفة السجادية الثانية، شيخ محمد بن علي حرفوشي (قرن 11 و 12 ه)، براي توضيحات بيشتر ر. ك: الذريعة، ج 15، ص 20.

3. الدرر المنظومة المأثورة في جمع لآلي الادعية السجادية المشهورة، ميرزا عبدالله بن عيسي اصفهاني افندي (حدود 1130 ق)

4- الصحيفة السجادية الرابعة، ميرزا حسين بن محمد تقي نوري طبرسي (م 1320 ق)

5- الصحيفة السجادية الخامسة، سيد محسن امين عاملي. ر. ك: الذريعة، ج 15 ص 20.

6- الصحيفة السجادية السادسة، شيخ محمد باقر بن محمد حسن بيرجندي قائني.

7- الصحيفة السجادية السادسة، محمد صالح بن فضل الله مازندراني حائري (م 1297 ق). ر. ك: الذريعة، ج 15 ص 21.

8- الصحيفة السجادية السابعة، شيخ هادي بن عباس آل كاشف الغطاء نجفي.

9- الصحيفة السجادية الثامنة، ميرزا علي حسيني مرعشي شهرستاني حائري.

10- الصحيفة السجادية الجامعة، سيد محمد باقر موحد ابطحي اصفهاني، قم، مؤسسة الامام المهدي عليه السلام، 1411 ق.

11- ملحقات الصحيفة السجادية، محمد باقر بن محمد تقي مجلسي (م 1110 ق)

12- ملحقات الصحيفة السجادية، محمد تقي بن مظفر صوفي زيابادي قزويني (قرن 11 ه)

عده اي از معاندان نيز به تقليد و براي مقابله و مبارزه با صحيفه سجاديه، دعاهايي را ساخته اند و با ذكر خواص مضحكي براي هر دعا، سعي در كم رنگ كردن نور پرفروغ صحيفه سجاديه داشتند، اما نه تنها به هدف خود نرسيدند كه خود در فراموشي گرفتار شدند. از آن جمله تا كنون ما به دو كتاب اين گونه اطلاع پيدا كرديم: نخست «صحيفة الفاروق عمر بن الخطاب» كه توسط عبدالرحمن بن عمر بن هارون حمصي موصلي بغدادي حنفي، پس از مناظره با يك عالم شيعي، در مدت 10 روز براي مقابله با صحيفه سجاديه تأليف شده است. مؤلف براي هر دعا خواص مضحكي را ياد آور شده و روايات دعاها و حكايات را به شيخ دراج بن عبدون اندلسي و ابوعثمان جاحظ مي رساند.

نسخه اي از اين كتاب مربوط به قرن 12 ه، به شماره 5362 در دانشگاه تهران نگهداري



[ صفحه 18]



مي شود [3] همچنين نسخه اي ديگر در مدرسه سپهسالار است. [4] .

اما كتاب دوم اثري است از سيد علي محمد باب (م 1266 ق) كه چهارده دعا به روش صحيفه سجاديه و با عباراتي سست و نادرست و نامفهوم بافته و آن را «ادعية الباب» نامگذاري كرده است. كاتب برفراز صفحه اول نسخه نوشته كه اين صحيفه عظيمه اي است كه پروردگار به سوي حجت خود محمد بن الحسن فرستاده و حضرت بقية الله آن را به باب اكبر خود داده تا حجتي باشد بر تمام عالميان. نسخه اي از اين كتاب به شماره 625 در كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي موجود است. [5] .