بازگشت

انس وبهره مندي از صحيفه سجاديه


انس و ارتباط با مجموعه نوراني و ارزشمند صحيفه سجاديه، از جهات مختلف قابل بررسي مي باشد كه به اختصار به آن مي پردازيم:



1. شناخت صحيفة كاملة سجاديه



مرحوم سيد علي نقي فيض الاسلام شارح و مترجم اين اثر نوراني در معرفي آن گفته است:صحيفة كامله سجاديه را، حضرت امام زين العابدين و سيدالساجدين علي بن الحسين صلوات الله عليه و علي آبائه و اولاده المعصومين، انشاء فرموده و فرزند ارجمندش حضرت امام محمدباقر ـ عليه السّلام ـ نوشته، و امام به حق ناطق حضرت صادق ـ عليه السّلام ـ مي شنيده است.



اين كتاب داراي 54 عنوان دعا است كه در ميان علما و بزرگان به انجيل اهل بيت و زبور آل محمد و اخت القرآن معروف است.[1]



2. صحيفة كامله سجاديه از نگاه بزرگان



گرچه درباره اين كتاب نوراني سخن فراوان گفته شده لكن به اندازه ظرفيت اين مقاله به چند نمونه از كلمات و اهتمام بزرگان درباره اين اثر نوراني اشاره مي شود:



الف. بنيانگذار انقلاب اسلامي حضرت امام خميني (ره) در وصيتنامه الهي سياسي خود فرموده اند:



ما مفتخريم كه ادعيه حيات بخش كه او را قرآن صاعد مي خوانند، از ائمه معصومين ما است. ما به مناجات شعبانيه امامان و دعاي عرفات حسين بن علي ـ عليهم السّلام ـ و صحيفه سجاديه اين زبور آل محمد و صحيفه فاطميه كه كتاب الهام شده از جانب خداوند تعالي، به زهراي مرضيه است؛ از ماست.



ب. مرحوم فيض الاسلام درباره آن گفته است:اين كتاب را هر كس از روي اخلاص و با نيت پاك بخواند و در فهم معاني آن انديشه نمايد، بي درنگ نور الهي در دل او تابيده و متوجه خداوند متعال گشته و به راه سعادت و نيك بختي دنيا و آخرت قدم مي گذارد.[2]



ج. علامه شهيد مرتضي مطهري گفته است:يكي از آن گنجينه هاي بزرگي كه در دنياي شيعه وجود دارد اين دعاهاست. به خدا قسم گنجينه اي است از معرفت. اگر ما هيچ دليل ديگري نداشتيم غير از دعاهايي كه داريم، از زين العابدين ـ عليه السّلام ـ صحيفه سجاديه يا دعاهاي غيرصحيفة سجاديه، مانند دعاي ابوحمزة ثمالي از علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ نداشتيم و اسلام در چهارده قرن چيز ديگري نداشت، جز همين كه توسط شاگردهاي اسلام چنين اثري ظاهر شده كافي است، آن قدر اين ها اوج و رفعت دارد كه اصلاً اعجاز جز اين چيزي نيست.[3]



د. علامه حسن زاده آملي با طرح پيشنهادي مي گويد:اميد آن كه در حوزه هاي علميه مصحف ادعيه و اذكار كه از ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ صادر شده اند و بيانگر مقامات و مدارج و معارج انسانند جزء متون كتب درسي قرار گيرند، و در محضر كساني كه زبان فهم و اهل دعا و سير و سلوكند و راه رفته و راه نمايند درس خوانده شوند، در نظر اين كمترين، انجيل اهل بيت و زبور آل محمد (صحيفة كامله سجاديه) در عداد كتب درسي درآيند كه نقش خوبي در احياء معارف اصيل اسلامي است، البته فهم و تعليم و تعلّم آنها بدون معرفت به علوم ادبي و معارف نقلي و عقلي و عرفاني صورت پذير نيست.[4]



هـ. خطيب و دانشمند بزرگ محمدتقي فلسفي در مقدمه شرح دعاي مكارم الاخلاق كه يكي از لطيف ترين دعاهاي صحيفه سجاديه است مي گويد:



«دعاي شريف مكارم الاخلاق صحيفه سجاديه، حاوي تعاليمي مهم و درس هاي آموزنده و انسان ساز است و به هر نسبت كه افراد علاقه مند و با ايمان در مضامين آن دقت كنند و محتواي آن را به نيكي فراگيرند و دستورهايش را عملا به كار بندند، به همان نسبت از سعادت واقعي و كمال راستين برخوردار مي گردند و به مكارم اخلاق و سجاياي انساني متخلق مي شوند.»[5]



3. مهجوريت صحيفه سجاديه و محروميت مردم از آن



كارشناسان بزرگ معارف الهي بر آن هستند كه دعاهاي كه از معصومين ـ عليهم السّلام ـ رسيده است هر كدام مقامي از مقامات انشائي و علمي ائمه دين است، لطايف شوقي و عرفاني و مقامات ذوقي و شهودي كه در ادعيه نهفته است و از آنها استفاده مي شوند، در روايات وجود ندارد و ديده نمي شوند زيرا در روايات مخاطب مردم اند و با آنان محاورت داشتند و به فراخور عقل و فهم و ادراك و معرفت آنان با آنها سخن مي گفتند، امّا در دعاها و مناجات ها با جمال و جلال و حسن مطلق، محبوب و معشوق حقيقي به راز و نياز بودند، لذا هر آنچه در نهانخانة سرّ و نگارخانة عشق و بيت المعمور ادب داشتند به زبان آوردند و به كنه عقل خودشان مناجات و دعا داشته اند.[6] يكي از اين گنجينه هاي اسرار معارف الهي صحيفه كامله سجاديه است كه صدها نكتة باريكتر از مو درباره معارف زلال توحيدي و ساير حقايق عرشي در آن نهفته است، امّا متأسفانه آن گونه كه سزاوار است براي مردم معرفي نشده و آن طور كه شايسته است تبليغ و ترويج نگرديده است، لذا آن مخزن اسرار توحيد در مهجوريت و مظلوميت قرار دارد كه در واقع محروميت امت اسلامي را از معارف آسماني نيايش هاي دل انگيز و حيات بخش امام عارفان و زينت عابدان و پيشواي ساجدان در پي داشته و دارد.



4. اهميت و لزوم انس با صحيفه سجاديه



يكي از مسايل اساسي، مسأله اهميت و لزوم انس با دعا، به خصوص مناجات امام سجاد ـ عليه السّلام ـ در صحيفه كامله سجاديه است، عارف سترگ و كارشناس بزرگ معارف الهي و اسلامي حضرت امام خميني (ره) به طور كل در اين باره گفته است:«آن قدر معارف در ادعية ائمه ـ عليهم السّلام ـ هست، و مردم را از آن دارند جدا مي كنند، آن قدر معارف در ادعيه هست كه احصاء نمي توان كرد، لسان قرآن است. ادعيه، شارح قرآن هستند، مردم را نبايد جدا كرد از دعا، نبايد گفت:حالا كه ما قرآن را مي خواهيم بخوانيم پس دعا را نبايد خواند. خير، مردم بايد با دعا اُنس پيدا كنند، با خدا. آنهايي كه انس به خدا دارند و دنيا پيش آنها اين طور جلوه ندارد، كساني هستند كه براي خودشان ارزش قايل نيستند، براي خدا مشغول به كار مي شوند، آنهايي كه شمشير زدند براي خدا، همان ها هستند كه همين ادعيه را مي خواندند و همين حالات را داشتند، آنها بودند كه شمشير مي زدند براي خدا، نبايد مردم را از اين بركاتي كه هست جدا كرد، قرآن و دعا از هم جدا نيستند همان طور كه پيامبر هم از قرآن جدا نيست، ادعيه و قرآن و اينها همه با هم اند، و نبايد از اين بركات مردم را دور كرد، بايد مردم را به اين سفرة پهن الهي كه قرآن و سنّت و ادعيه باشد، دعوت كرد، تا هر كس به اندازة خودش استفاده بكند.»[7]



5. شرايط بهره مندي از صحيفه سجاديه



همان شرايطي كه براي بهره مندي از هر دعا و مناجات ديگري كه از طرف معصومين ـ عليهم السّلام ـ رسيده است، براي بهره مندي از صحيفة سجاديه نيز مطرح است، برخي از بزرگان[8] دراين باره مي گويد:«شرط بسيار مهم تأثير اذكار و ادعيه و اوراد و نظاير آن طهارت انسان است كه صرف لقلقة لسان سودي نبخشد، بلكه مبادا موجب قساوت و بُعد هم بشود، زيرا كه ذكر عاري از فكر است، يعني قلب بي حضور است، و قلب بي حضور چراغ بي نور است و شخص بي نور از ادراك حقايق دور است و مَثَل ذكر بي حضور مَثَل كوري است كه در دست او مشعل نور است، و در اين كلام نغز آمده:



ببايد بود دائم در حضورش كه تا بيني تجلّيهاي نورش



حضوري را فؤاد مستهام است حضوري را مقام لامقام است



6. جلوه اي از آثار اُنس با صحيفه سجاديه



گرچه آثار و بركات فراوان علمي و معنوي براي خواندن، آموختن و دانستن مناجات هاي امام سجاد ـ عليه السّلام ـ در صحيفة سجاديه وجود دارد، امّا به طور كلي مي توان گفت:



از آن جا كه دعا كليد عطا و وسيلة قرب الي الله، كوبة (زنگ) در رحمت رحيميه و سبب فتوح بركات، توشة سالكان حرم كبريايي، سير شهودي و كشف وجودي اهل كمال و بهترين رابطة انسان با خداي متعال، معراج عروج نفس ناطقه، رفرف پرواز، ياد دوست در دل راندن و نام او به زبان آوردن و در خلوت با او جشن ساختن و در وحدت با او نجوي گفتن و شيرين زباني كردن است.[9]



پس صحيفة سجاديه كه يكي از دل انگيزترين گفتگوهاي امام عارفان و پيشواي سالكان و زينت عابدان با حضرت دوست است، همه آثار و بركات ياد شده را به بهترين وجه به همراه دارد.



از مهمترين نكات سازنده و اثرگذار در بهره مندي از صحيفه سجاديه غنا و عظمت محتواي اين مجموعة نوراني و ارزشمند است، شايد عده اي تصور كنند كه صحيفه سجاديه فقط صرف دعا و استغفار است در حالي كه اين ادعيه پرمحتوا كه از زبان مبارك معصوم ـ عليه السّلام ـ صادر شده است در تمامي ابعاد و زمينه هاي فكري، عملي مطلب و دستور داشته و ايجاد توجه نموده و آثار سازنده و استحكام روحي و معنوي دارد.



از جمله اين محتوا مي توان توجه به مسايل اخلاقي، اعتقادي، اقتصادي، نظامي، تربيتي، حقوقي و... را اشاره نمود كه برخي از اين ادعيه ارزشمند عبارتند از:



دعا در مهمّات، دعاي صبح و عصر، دعاي طلب حاجت، دعاي استعاذه، دعا براي مريض، دعاي عافيت، دعاي توبه، دعاي شكر، دعاي دفع دشمنان، دعاي مكارم الاخلاق، دعاي براي همسايگان، دعاي ختم قرآن، دعا هنگام ذلت، دعاي ورود به ماه رمضان، دعاي رفع مشكلات و گرفتاري و....



اميد آن كه بتوانيم از اين نعمت الهي و غني، بهترين بهره هاي وافر را ببريم و غبار مهجوريت را از صحيفه سجاديه بزداييم و در ايجاد ارتباط مستحكم با خداوند متعال و پيمودن صراط مستقيم، در پرتو دعاهاي زيبا و والاي صحيفه سجاديه كوشا باشيم و زنگار دنيا و گناه را از قلب و روح مان پاك نماييم، انشاء الله.

پاورقي

[1]. حاج سيد علي نقي فيض الاسلام، مقدمه ترجمه و شرح صحيفه كامله سجاديه، ص 3، نشر مركز نشر آثار فيض الاسلام، تهران، سال 1368 ش.



[2]. حاج سيد علي نقي فيض الاسلام، مقدمه ترجمه و شرح صحيفه كامله سجاديه، ص 4، نشر مركز نشر آثار فيض الاسلام، تهران، سال 1368 ش.



[3]. مطهري مرتضي، آزادي معنوي، ص 108، چ 19، سال 1378 ش.



[4]. حسن زاده آملي، رساله نورٌ علي نور، ص 11، انتشارات تشيع، سال 1371 ش.



[5]. محمد تقي فلسفي، شرح و تفسير دعاي مكارم الاخلاق از صحيفه سجاديه، ج 1، ص 1، نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چ 1370 ش.



[6]. علامه حسن زاده آملي، رساله نورٌ علي نور، ص 34، انتشارات تشيع، سال 1371 ش.



[7]. امام خميني، تفسير سوره حمد، ص 192، نشر آثار امام، 1378 ش.



[8]. حسن زاده آملي، رساله نورٌ علي نور، ص 62، نشر تشيع، سال 1371 ش.



[9]. حسن زاده آملي، رساله نورٌ علي نور، ص 9، نشر تشيع، سال 1371 ش.

محمّدامين صادقي