قيام بزرگ عاشورا ماندگارترين نهضت اسلامي است كه در محرم سال 61 قمري روي داده است. اين نهضت داراي دو مرحله بود. برهه نخست، آفرينش و شكل گيري و جهاد و جانبازي و دفاع از كرامت اسلامي و دعوت به اقامه عدل و احياي دين محمدي و سنت و سيره نبوي و علوي بوده كه به رهبري امام حسين عليه السلام از نيمه ماه رجب سال 60 هجري آغاز و در دهم محرم سال 61 هجري به فرجام رسيد. مرحله دوم، دوره پيام رساني و تثبيت ارزش هاي نهضت و عرصه جهاد فرهنگي و تبيين آرمان هاي آن قيام مقدس بود كه به رهبري امام علي بن الحسين عليه السلام تداوم يافت.



امامت شيعه و رهبري نهضت كربلا در عصري به امام سجاد عليه السلام منتهي گشت كه او به همراه نزديك ترين افراد خاندان علي عليه السلام به اسارت مي رفتند. آل علي عليه السلام آماج تيرهاي ستم و تهمت و افترائات سياستمداران بني اميه قرار داشتند، ارزش هاي ديني دستخوش تحريف و تغيير امويان قرار گرفته، روحيه شجاعت و حميت اسلامي و باورهاي ديني مردم سست، احكام ديني بازيچه نالايقان اموي شده، خرافه گري رواج يافته، روحيه شهامت و شهادت طلبي در زير شلاق و شكنجه و ارعاب امويان محو گشته بود. سخت گيري هاي بي حد و حصر، مصادره اموال و تخريب خانه هاي آل هاشم، محروم ساختن آنها از امتيازات جامعه اسلامي، جلوگيري مردم از هر گونه ارتباط با خاندان وحي و به انزوا كشاندن امام معصوم عليه السلام از مهم ترين سياست هاي حاكمان اموي در مبارزه با اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام بوده است.[3]



امام زين العابدين عليه السلام در چنين عصر و جوي رسالت دشوار خود را آغاز كرد. در صورتي كه تنها سه تن پيرو واقعي داشت.[4] ايشان حركت جهاد فرهنگي و پرورش شخصيت ها را در دستور كار خود قرار داد و با يك حركت عميق و دامنه دار به ايفاي نقش پيشوايي خود پرداخت. اين رويكرد امام سجاد عليه السلام زمينه ساز انقلاب فرهنگي امام باقر و امام صادق عليهم السلام گشت. از اين رو برخي از نويسندگان، آن حضرت را «باعث الاسلام من جديد» ناميدند.[5